Autyzm atypowy to jedno z zaburzeń wchodzących do spektrum autyzmu. Najczęściej diagnozuje się je w sytuacji, gdy na podstawie obserwacji dziecka można dostrzec objawy autyzmu, ale nie są spełnione wszystkie kryteria. W ostatnich latach zmieniły się nieco metody diagnozy, a ponadto zmieniają się także klasyfikacje diagnostyczne. Wiele wskazuje na to, że autyzm atypowy to określenie, które za kilka lat nie będzie już stosowane w fachowej nomenklaturze. Specjaliści są bowiem zgodni w kwestii, że to spektrum autyzmu jest określeniem bardziej miarodajnym.

Co to jest autyzm atypowy?

Autyzm po raz pierwszy został wyodrębniony w 1943 roku przez Leo Kannera. Jednak dopiero w 1980 roku autyzm został upowszechniany jako kategoria diagnostyczna. Na przestrzeni ostatnich lat dokonano wielu istotnych odkryć, które pozwalają nam lepiej zrozumieć autyzm. Jest to zaburzenie rozwoju, w którym dziecko podąża niestandardową ścieżką rozwoju. Objawy (przeczytaj artykuł o objawach autyzmu) są widoczne w trzech obszarach: komunikacji, interakcjach społecznych oraz powtarzalnych i stereotypowych zachowaniach. Szybko dostrzeżono, jak różnorodny może być autyzm: od dzieci, które całkiem dobrze radzą sobie w codziennym życiu, aż po dzieci, które całkowicie nie mówią i nie komunikują się.

Ta różnorodność sprawiła, że autyzm został podzielony na różne kategorie, a jedna z nich to autyzm atypowy. Ta diagnoza jest stawiana w sytuacji, gdy dziecko posiada objawy typowe dla autyzmu, ale nie spełnia wszystkich kryteriów diagnostycznych dla autyzmu dziecięcego. Miarodajnym określeniem jest spektrum autyzmu (dowiesz się więcej o spektrum autyzmu z artykułu), ponieważ spektrom to uporządkowany zbiór, zakres. Warto pamiętać o tym, że w przypadku autyzmu każdy przypadek jest nieco inny i wymaga indywidualnego podejścia. Prawidłowa i wczesno postawiona diagnoza (sprawdź co to jest test na autyzm) pozwala wdrożyć terapie, które w wielu przypadkach pozwalają wydatnie poprawić jakość życia osoby autystycznej.

Autyzm atypowy a spektrum autyzmu

Wiele wskazuje na to, że już za kilka lat autyzm atypowy będzie pojęciem stosowanym wyłącznie nieformalnie, podobnie zresztą jak Zespół Aspergera. Powszechnie stosowanym określeniem staje się bowiem spektrum autyzmu, co możemy tłumaczyć, jako zakres autyzmu. I rzeczywiście, jest to bardziej miarodajne określenie, biorąc pod uwagę, że każdy przypadek autyzmu ma charakter indywidualny, a różnorodność jest naprawdę duża. W przeszłości dla odróżnienia poszczególnych jednostek diagnostycznych wprowadzono właśnie autyzm atypowy, który odnosi się do przypadków, w których występują charakterystyczne objawy, ale nie wszystkie kryteria diagnostyczne są spełnione.

Do autyzmu atypowego z powodzeniem możemy zaliczyć właśnie zespół Aspergera, czy też autyzm wysokofunkcjonujący. Mowa tu o osobach, które pomimo tych zaburzeń rozwoju bardzo dobrze funkcjonują w codziennym życiu, a ich rozwój mowy i mechanizmów poznawczych nie jest zaburzony. Takie osoby doświadczają trudności głównie w sferze życia społecznego. Tymczasem klasyczny autyzm dziecięcy, który był diagnozowany jeszcze kilkanaście lat temu, zakładał, że objawy muszą wystąpić we wszystkich obszarach, w tym również w rozwoju mowy i sferze poznawczej. Aby to odróżnić, wprowadzono pojęcie autyzmu atypowego. Teraz z kolei wprowadzane jest pojęcie spektrum autyzmu, które jest znacznie szersze, a jednocześnie obejmuje wszystkie osoby autystyczne bez stygmatyzacji.

Czym różni się autyzm od autyzmu atypowego?

Autyzm (przeczytaj co to jest autyzm) diagnozowało się w sytuacji, gdy spełnione były wszystkie kryteria diagnostyczne. Takie kryteria można znaleźć w najważniejszych klasyfikacjach, takich jak ICD-10 oraz DSM-5. Zdarzały się jednak przypadki dzieci, które nie spełniały wszystkich kryteriów, a mimo to, zaobserwowane objawy autyzmu były klarowne i wystarczające do postawienia diagnozy. W takich właśnie sytuacjach diagnozowano autyzm atypowy, który w zasadzie dla uproszczenia możemy nazywać nietypowym. Chodzi tu o wszystkie przypadki odbiegające od ścisłych kryteriów diagnostycznych.

Co ważne, autyzm atypowy może obejmować także te przypadki dzieci, u których występują objawy nietypowe dla klasycznego autyzmu. Jednym z nich może być np. brak wrażliwości na ból, podczas gdy większość dzieci autystycznych ma nadwrażliwość sensoryczną na bodźce. Nietypowe są również napady złości. U dziewczynek z autyzmem obserwowano zaburzenia odżywiania, ale w większości przypadków były one niezależne od autyzmu. Spektrum autyzmu, jako szersze pojęcie, obejmuje zarówno klasyczny autyzm, jak również inne jego typy, w tym autyzm atypowy.

Ile jest rodzajów autyzmu?

Istnieją kryteria diagnostyczne, w których uwzględnia się wszystkie objawy oraz zachowania, które są przejawem autyzmu. Dostrzeżono, że pewna grupa objawów lub stopień zaburzenia mogą być charakterystyczne dla większej grupy dzieci, a co za tym idzie, klasyfikacja ICD-10 rozwijana przez Światową Organizację Zdrowia wyszczególniła: autyzm dziecięcy, autyzm atypowy, Zespół Aspergera, Zespół Retta, Inne dziecięce zaburzenia integracyjne. Jednak najnowsze badania nieco przeczą tej klasyfikacji. Zauważano, że część przypadków przenika się ze sobą wzajemnie, co oczywiście rodziło pewne trudności diagnostyczne. Wprowadzono zatem zmiany i w klasyfikacji ICD-11 spektrum autyzmu dzieli się na następujące podkategorie:

• Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzenia rozwoju intelektualnego i z łagodnym lub bez upośledzenia języka funkcjonalnego
• Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z łagodnym lub bez upośledzenia języka funkcjonalnego
• Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzenia rozwoju intelektualnego i z upośledzeniem języka funkcjonalnego
• Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z upośledzeniem języka funkcjonalnego
• Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i brakiem obecności języka funkcjonalnego
• Inne określone zaburzenie ze spektrum autyzmu
• Zaburzenie ze spektrum autyzmu, nieokreślone

Wyróżniamy także klasyfikację DSM-V, która jest rozwijana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Tutaj, zamiast poszczególnych podkategorii stosuje się po prostu trzy kryteria, na podstawie których można stwierdzić spektrum autyzmu. Do każdej podkategorii przypisane są objawy lub zachowania, które trzeba zauważyć, aby zdiagnozować autyzm. Zgodnie z założeniami, do diagnozy potrzebne jest przynajmniej 6 cech opisanych w kryteriach. A te kryteria to:

• Klinicznie znaczące, stałe nieprawidłowości w obrębie komunikacji społecznej i interakcji,
• Ograniczone, powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności,
• Objawy muszą wystąpić we wczesnym dzieciństwie.

W klasyfikacji ICD-10 można się było spotkać z trzema kategoriami autyzmu wytypowanymi ze względu na stopień zaburzeń i zakres wymaganej opieki i wsparcia, od L1 jako zaburzenia lekkie do L3 jako zaburzenia głębokie. Na podstawie tych trzech kategorii pojawiły się określenia: autyzm niskofunkcjonujący, autyzm średniofunkcjonujący i autyzm wysokofunkcjonujący.

Jakie są objawy autyzmu atypowego?

Autyzm to zaburzenie rozwoju, które objawia się w trzech obszarach: komunikacji, interakcjach społecznych oraz powtarzalnych i stereotypowych zachowaniach. Aby zdiagnozować klasyczny autyzm trzeba było dostrzec objawy we wszystkich trzech obszarach, nazywanych czasami triadą autyzmu. Ponadto, objawy powinny się pojawić najpóźniej w 3 roku życia. Oto popularne objawy autyzmu:

• Obszar komunikacji: zaburzenia rozwoju mowy lub całkowity brak rozwoju, brak komunikacji niewerbalnej gestami, trudności w układaniu prostych i logicznych zdań, trudności z odpowiadaniem na pytania, echolalia, dosadne rozumienie przenośni i metafor, trudności z komunikowaniem swoich potrzeb, pragnień, emocji.
• Obszar interakcji: brak ekspresji na widok rodziców, obojętność na obecność innych osób w otoczeniu, brak gestykulacji, brak naśladowania starszych dzieci, unikanie kontaktu wzrokowego, brak zainteresowania przedmiotami pokazywanymi przez rodziców, brak chęci zabawy z innymi dziećmi.
• Obszar stereotypowych i powtarzalnych zachowań: utarte wzorce zachowania, trudności z zaakceptowaniem zmian, powtarzające się gesty i ruchy (np. obracanie się wokół własnej osi, kręcenie dłonią w okolicy twarzy), wąski zakres zainteresowań, wrażliwość sensoryczna.

Objawy autyzmu atypowego są identyczne, tyle tylko, że nie wszystkie z nich występują. Część dzieci bardzo dobrze radzi sobie w codziennym życiu, a rozwój mowy nie jest w żaden sposób zaburzony. Dobrym przykładem jest tu zespół Aspergera, w którym zaburzenia dotyczą przede wszystkim relacji społecznych. Ponadto, jeśli objawy pojawią się dopiero po trzecim roku życia dziecka, również jest to autyzm atypowy. Dodatkowo, objawy autyzmu atypowego mogą być nietypowe dla autyzmu, np. brak wrażliwości na ból, napady złości, zaburzenia odżywiania.

Jakie mogą być przyczyny autyzmu atypowego?

Chociaż wiedza na temat autyzmu atypowego i autyzmu dziecięcego stale się rozwija, wciąż nie znamy wszystkich przyczyn, które mogą stać u podstaw spektrum autyzmu. Udało się jednak wskazać wspólne czynniki dla większej liczby osób autystycznych. Są to czynniki: generyczne, rozwojowe, infekcyjne oraz związane z okresem ciąży i porodem. Oto niektóre z nich:

• Czynniki genetyczne: zespół łamliwego chromosomu X, stwardnienie guzowate, mutacja genu ADA2.
• Czynniki rozwojowe: nadaktywność ciał migdałowatych, podwyższony poziom serotoniny we krwi, powiększenie komór mózgu, odmienny sposób postrzegania ludzkich twarzy, większa objętość mózgu dzieci do czasu ukończenia 4. roku życia.
• Czynniki związane z ciążą i porodem: cukrzyca w ciąży, zaawansowany wiek rodziców, niedotlenienie płodu, niska masa urodzenia, niska liczba punktów w skali Apgar, wady wrodzone, przyjmowanie niektórych leków, konflikt serologiczny, opóźniony rozwój płodu.

Jednocześnie, badania wokół autyzmu wczesnodziecięcego pozwoliły na obalenie teorii związanych z innymi przyczynami, takimi jak: zanieczyszczenie środowiska czy szczepionki zawierające rtęć. Zaburzenia ze spektrum autyzmu zawsze rozwijają się w wieku dziecięcym, przeważnie jeszcze przed 3 rokiem życia. Nie ma natomiast możliwości, aby autyzm pojawił się dopiero u osoby dorosłej.

Jak diagnozuje się autyzm atypowy?

W pierwszej kolejności należy dostrzec objawy autyzmu, a dopiero później objawy autyzmu atypowego. Rodzice powinni być wyczuleni na wszelkie niepokojące sygnały, a jednocześnie zachować zdrowy rozsądek, aby nie nadinterpretować obserwowanych zachowań. Jeśli podejrzewamy zaburzenia ze spektrum autyzmu u dziecka, można przeprowadzić badanie przesiewowe M CHAT R. Badanie to można przeprowadzić samodzielnie na podstawie obserwacji dziecka. Dostrzegając objawy autyzmu atypowego warto udać się do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej.

Diagnoza jest stawiana przez zespół specjalistów, w sklad których wchodzą: psychiatra dziecięcy, psycholog, pedagog oraz logopeda. To właśnie ze względu na zróżnicowane autyzm atypowy objawy potrzebni są specjaliści z różnych dziedzin, którzy będą w stanie skutecznie dostrzec objawy w konkretnych obszarach. Aktualnie, najczęściej stosowanym narzędziem do diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu jest narzędzie ADOS-2, które określa się złotym standardem w diagnozie autyzmu. To specjalistyczny protokół obserwacyjny, na podstawie którego można z dużą dokładnością zdiagnozować spektrum autyzmu, a tym również autyzm atypowy.

Jak wygląda terapia autyzmu atypowego?

Wczesne rozpoznanie autyzmu może znacznie pomóc w dalszym ukierunkowaniu rozwoju dziecka. Możliwe staje się bowiem wskazanie obszarów, w których potrzebne jest wdrożenie dodatkowych działań. Najczęściej są to różnorodne treningi interpersonalne, które mają na celu ułatwienie interakcji społecznych komunikacji, tak, aby ewentualne trudności doświadczane w późniejszym życiu były jak najmniej uciążliwe. Autyzm atypowy bardzo często wykazuje zaburzenia w zakresie interakcji społecznych, ale nie występuje upośledzenie umysłowe, ani zaburzenia mowy. W takich przypadkach wczesna terapia może znacząco pomóc.

Niestety nie wszystkie zaburzenia rozwojowe ze spektrum autyzmu są podatne na efekty terapii. Jeśli są to całościowe zaburzenia obserwowane także w rozwoju mowy, wówczas pole manewru jest ograniczone. Najgłębsze przypadki autyzmu to dzieci, które nie mówią i w żaden sposób nie komunikują się z otoczeniem. Są niemal całkowicie odłączone od świata zewnętrznego i rozwijają się w swoim świecie wewnętrznym. Ważne jest jednak, aby rozpoznać autyzm jak najszybciej, jeszcze przed 3-4 rokiem życia. Wówczas można uzyskać najlepsze efekty terapią. Warto jednak pamiętać o tym, że istnieją specjalne terapie dla osób dorosłych, u których zdiagnozowano autyzm. Tutaj również można liczyć na wyraźny wzrost jakości życia.

Do jakiego lekarza z dzieckiem z autyzmem?

Obserwując objawy autyzmu i podejrzewając spektrum autyzmu warto jak najwcześniej udać się do specjalisty. Jak już mówiliśmy, diagnozę najczęściej wystawia zespół specjalistów, na czele którego znajduje się psychiatra dziecięcy i to właśnie do niego należy się udać w pierwszej kolejności. Najlepszym rozwiązaniem będzie wybór poradni psychologiczno-pedagogicznej, w której pracują wszyscy wspomniani specjaliści. Dziecko będzie uważnie obserwowane przez specjalistów, którzy przeprowadzą także wywiad z rodzicami i osobami bliskimi.

Autyzm dziecięcy jest diagnozowany na podstawie wspomnianych już kryteriów diagnostycznych. Jednym z najskuteczniejszych narzędzi o wysokiej trwałości jest ADOS-2. Jeśli dostrzeżone zostaną objawy niespełniające wszystkich kryteriów autyzmu, wówczas będzie to właśnie autyzm atypowy. Warto jednak pamiętać, że współcześni diagności orzekają zaburzenia ze spektrum autyzmu, a na podstawie konkretnego rodzaju zaburzeń dobiera się najlepszy rodzaj terapii. Rodzice i opiekunowie otrzymują także informacje niezbędne do dalszego wychowywania dziecka z autyzmem.

Co robić w przypadku uzyskania diagnozy stwierdzającej spektrum autyzmu?

Rodzice wychowujący dziecko z autyzmem mogą liczyć na wsparcie materialne. Konieczne jest jednak uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności, a to tego potrzebna jest diagnoza psychiatry, która jest ważna przez 30 dni. Orzeczenie o niepełnosprawności umożliwia korzystanie z ulg, a także pozyskiwanie środków z różnych dodatków pielęgnacyjnych. W przypadku autyzmu wczesnodziecięcego bardzo istotne jest także podjęcie terapii. Poradnia psychologiczno pedagogiczna może wystawić orzeczenie wczesnego wspomagania, w ramach którego dziecku przysługują w miesiącu darmowe godziny ze specjalistą celem wspierania prawidłowego rozwoju.

Po uzyskaniu wieku szkolnego poradnia może wystawić orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, które musi być respektowane przez szkołę, do której zapisane zostanie dziecko z autyzmem. To pokazuje, jak ważna jest wczesna diagnoza. Stały rozwój badań o spektrum autyzmu znacznie usprawnił proces diagnostyczny, a także uporządkował kryteria, dzięki czemu stale rośnie liczba zdiagnozowanych przypadków. Najnowsze badania mówią o tym, że nawet 1% wszystkich dzieci może cierpieć na zaburzenia ze spektrum autyzmu.