Autyzm to zaburzenie rozwoju diagnozowane głównie u dzieci. Wśród nas żyje jednak wiele osób dorosłych z autyzmem i spora część z nich nie ma o tym pojęcia, choć często ma poczucie bycia innym. Dopiero badania przeprowadzone na przestrzeni ostatnich trzech dekad pozwoliły lepiej zrozumieć, czym właściwie jest autyzm i jak prawidłowo go diagnozować. Także osoby dorosłe mogą udać się w tym celu do specjalisty, zazwyczaj psychologa lub psychoterapeuty. Czym objawia się autyzm u dorosłych? Jakie są główne objawy? Co robić w takiej sytuacji?

Dorosły z autyzmem – skąd bierze się brak diagnozy?

Autyzm jako osobne zaburzenie rozwoju został sklasyfikowany dopiero w 1943 roku, a dokonał tego austriacko-amerykański lekarz, Leo Kanner. Równolegle do jego działań badania prowadził niemiecki naukowiec, Hans Asperger, który wyodrębnił lżejszą formę autyzmu, zespół Aspergera. Dziś częściej posługujemy się określeniem spektrum autyzmu, ponieważ wiemy już, że jest to zaburzenie o bardzo zróżnicowanej formie, a jego wpływ na życie człowieka może być bardzo lekki (a nawet niezauważalny przy wczesnej diagnozie), ale również bardzo głęboki, uniemożliwiający normalne funkcjonowanie.

Spektrum autyzmu wciąż jest przedmiotem wielu badań naukowych, ale na przestrzeni ostatnich lat wykazano wiele istotnych faktów, które pozwalają nam lepiej zrozumieć, czym jest to zaburzenie. Dowiedziono na przykład, że autyzm u dziewczynek i kobiet znacznie różni się autyzmu chłopców i mężczyzn. Wcześniej autyzm diagnozowano nawet pięciokrotnie częściej u chłopców, ale teraz ta dysproporcja zaczyna się zmniejszać, a wszystko za sprawą dużo dokładniejszych narzędzi, które pozwalają skuteczniej diagnozować autyzm niezależnie od płci oraz wieku.

Pewnym problemem był przede wszystkim autyzm wysokofunkcjonujący. Osoby dotknięte tym zaburzeniem samodzielnie wykształciły mechanizmy radzenia sobie. Diagnoza w przypadku dzieci o lekkich objawach mogła być błędna, przez co takie osoby mogły dojrzewać bez świadomości posiadania tego zaburzenia. Często odczuwały jednak pewien dyskomfort i poczucie inności, a to z kolei prowadziło ich do gabinetu psychologa. Tak właśnie można zdiagnozować autyzm u dorosłych, który nie został zdiagnozowany w wieku dziecięcym. Daje to wiele korzyści osobie z autyzmem. Głębszy wgląd w siebie pozwala jeszcze lepiej funkcjonować w społeczeństwie.

Czy autyzm może wystąpić u dorosłego człowieka?

Zdecydowanie nie. Autyzm zawsze pojawia się w wieku dziecięcym. Jeśli nie zostanie zdiagnozowany, dziecko rośnie, dojrzewa i staje się dorosłym człowiekiem, a wszystkie te procesy są w pewien sposób naznaczone przez zaburzenia rozwoju ze spektrum autyzmu. Nie ma zatem możliwości, aby autyzm pojawił się lub „wykształcił” u osoby dorosłej. Istnieje jednak możliwość, że dorośli z autyzmem wykształcą mechanizmy radzenia sobie w sytuacjach społecznych, a także nabędą „maski”, które pozwolą im ukryć nietypowe zachowania. Z tego względu diagnoza autyzmu u osób dorosłych bywa problematyczna. Każdy przypadek jest inny i ukształtowany przez życiowe doświadczenia.

Czym najczęściej charakteryzuje się autyzm u dorosłych?

W większości przypadków, autyzm u dorosłych to autyzm wysokofunkcjonujący. Takie osoby wykształciły w sobie mechanizmy, które pozwalają im skutecznie radzić sobie w różnych sytuacjach społecznych. Nierzadko są to osoby, które założyły rodzinę, a także pracują na eksponowanym stanowisku. W parze często idzie wysoki iloraz inteligencji, który ujawnia się zwłaszcza u osób z Zespołem Aspergera, czego najlepszymi przykładami mogą być chociażby: Bill Gates, Elon Musk czy Steve Jobs, którzy według różnych źródeł posiadają to zaburzenie ze spektrum autyzmu. Takie podejrzenia zachodzą także w stosunku do Alberta Einsteina, choć pośmiertne diagnozowanie tak ekscentrycznego geniusza jest zadaniem karkołomnym.

Pomimo faktu, że osoby dorosłe z autyzmem radzą sobie dość dobrze w codziennym życiu, często odczuwają dyskomfort i poczucie inności. W wielu przypadkach jest to mylone z introwertyzmem i w gruncie rzeczy faktycznie spektrum autyzmu ma wiele wspólnego z introwertyzmem, aczkolwiek zachodzą także bardzo istotne różnice, a osoba autystyczna może być ekstrawertyczna, choć to raczej rzadkość. Osoby dorosłe z autyzmem często są również silnymi indywidualistami, którzy raczej preferują samodzielne działanie, aniżeli pracę w grupie. Jedno jest jednak pewne, spektrum autyzmu jest tak szerokie, że u każdego dorosłego będzie się objawiać nieco inaczej.

Najważniejsze objawy autyzmu u dorosłych

Chociaż autyzm u dorosłych może objawiać się na wiele sposobów i niemal u każdego człowieka będzie miał nieco inny obraz, istnieją pewne objawy wspólne, na podstawie których można stwierdzić, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo bycia osobą ze spektrum autyzmu. Należy jednak zauważyć u siebie kilka wyraźnych zachowań, ponieważ pojedyncze sygnały nic nie znaczą. Liczy się obraz całościowy, o czym przypominają eksperci. Jeśli chodzi o częste objawy autyzmu o dorosłych, możemy wskazać następujące zachowania i sygnały:

• Osoby autystyczne lubią funkcjonować według wypracowanych i utartych schematów, źle znoszą zmiany i wolniej się adaptują.
• U osób autystycznych często pojawia się brak empatii wobec drugiego człowieka. Nie jest to efekt nieczułości czy bezwzględności, ale po prostu brak umiejętności wczucia się w drugą osobę.
• Występują problemy z określaniem, rozumieniem i wyrażaniem swoich emocji, zwłaszcza emocji w stosunku do drugiej osoby.
• Wąskie zainteresowania, w których osoba autystyczna staje się prawdziwym ekspertem.
• Trudności w budowaniu trwałych i mocnych relacji z innymi ludźmi. Tendencja do odrzucania ludzi z przeświadczeniem, że jest to wina tych osób.
• Nadwrażliwość sensoryczna na określone zapachy, kolory, dźwięki.
• Osoby autystyczne preferują samodzielna pracę, aniżeli pracę w grupie.
• U niektórych osób autystycznych występuje wyraźna niezgrabność ruchowa, a aktywności fizyczne, nawet proste, mogą sprawiać wyraźne problemy.
• Dość często widoczne są problemy z mową. Nie zawsze chodzi tu jednak o dykcję czy zasób słów, ale bardziej o niechęć do odzywania się, zwłaszcza w szerszym gronie.
• Osoby autystyczne mają problem z utrzymaniem kontaktu wzrokowego. Mają bardzo szeroką strefę komfortu i nadmierna bliskość drugiej osoby powoduje dyskomfort.
• Mogą występować różne zaburzenia społeczne, takie jak: fobia społeczna, lęk przed odrzuceniem, przeczucie, że inni ludzie mają złe zamiary.
• Brak poczucia humoru, problemy ze zrozumieniem żartów, metafor, przenośni, ironii, sarkazmu.
• Sporo osób z autyzmem wysokofunkcjonującym i z zespołem Aspergera posiada bardzo wysoki iloraz inteligencji.

Objawy autyzmu mogą być zatem bardzo różne, a co ważne, gdy niektóre objawy są bardzo wyraźne, w innych obszarach osoba może nie zdradzać żadnych niepokojących symptomów. Dla przykładu, osoba autystyczna może być bardzo sprawna fizycznie, dobrze pracować w grupie, a także przejawiać towarzyskość i pewność siebie. To najlepiej pokazuje, jak szerokie jest spektrum autyzmu i jak trudne w diagnozowaniu bywają zaburzenia z tego spektrum.

Jak wygląda diagnoza autyzmu u osób dorosłych?

Diagnoza autyzmu u dorosłych nie jest zadaniem łatwym, głównie ze względu na szerokie spektrum oraz bardzo różne objawy autyzmu, które wzajemnie mogą się wykluczać. W gruncie rzeczy, czasami łatwiej jest jednak zdiagnozować osobę dorosłą, ponieważ jest ona dużo bardziej świadoma i potrafi dużo dokładniej opisać pewne zachowania, w odróżnieniu od dzieci z autyzmem. Doświadczony psycholog powinien indywidualnie podchodzić do każdego człowieka zgłaszającego się z takim problemem, gdyż u każdego człowieka autyzm będzie objawiał się nieco inaczej. Wszystko za sprawą pewnego stopnia przystosowania się do życia społecznego wraz z wiekiem i doświadczeniem.

Diagnoza autyzmu o dorosłych może trwać nawet kilka miesięcy. Zajmuje się tym psychiatra, psycholog lub psychoterapeuta, który obserwuje rozmaite zachowania i stara się uzyskać możliwie jak najszerszy i klarowny obraz tego, jak funkcjonuje pacjent. Jeśli wyrazi on na to zgodę, psycholog przeprowadzi także wywiad z najbliższymi osobami, aby dowiedzieć się, jak według nich funkcjonuje pacjent w codziennym życiu. Po wykluczeniu innych chorób i zaburzeń ze spektrum autyzmu diagnosta może stwierdzić autyzm u dorosłych. Nie jest to jednak koniec współpracy. Dalsze postępowanie powinno być ukierunkowane na lepsze zrozumienie siebie, co pozwoli jeszcze lepiej funkcjonować w codziennym życiu.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu – zespół Aspergera

Zespół Aspergera to całościowe zaburzenie rozwoju ze spektrum opisane po raz pierwszy przez Hansa Aspergera w 1944 roku. Jednak dopiero Lorny Wing w 1941 roku po raz pierwszy użyła tego określenia. Angielska psychiatra zwróciła uwagę na to, że u niektórych dzieci z objawami autyzmu w młodym wieku dobrze rozwinęła się mowa i procesy poznawcze, ale zaburzony był sam rozwój motoryczny i społeczny. Zwłaszcza dawniej nie wystarczało to jednak do postawienia diagnozy i orzeczenia autyzmu. To kolejny powód, dla którego dorośli z autyzmem są diagnozowani po latach, mimo, że badanie w dzieciństwie jest dowiodło zaburzenia.

Zespół Aspergera ujawnia się zwłaszcza w obszarze umiejętności społecznych. Takie osoby mają trudności z akceptowaniem zmian, wykazują brak empatii, nie są w stanie nawiązywać mocnych i trwałych relacji z innymi ludźmi. Mimo to, dość dobrze funkcjonują w codziennym życiu, a także udaje im się wchodzić w dłuższe związki. Osoby z zespołem Aspergera często posiadają wysoki iloraz inteligencji, co w połączeniu z brakiem empatii i nietypowymi zachowaniami społecznymi sprawia, że są odbierane za osoby bardzo ekscentryczne. W wielu przypadkach, autyzm u dorosłych jest diagnozowany właśnie jako Zespół ASP.

Czy autyzm u dorosłych jest wyleczalny?

Nie, autyzm to zaburzenie rozwoju, co oznacza, że ogólny rozwój danego człowieka podąża niestandardową ścieżką. Nie jest to choroba, którą można byłoby wyleczyć. Duże korzyści daje jednak wczesna diagnoza, zwłaszcza, jeśli chodzi o autyzm wysokofunkcjonujący. Takie dzieci po odpowiednim ukierunkowaniu radzą sobie dużo lepiej i istnieje nawet możliwość sprawienia, że zanikną kryteria diagnostyczne potrzebne do orzeczenia autyzmu. Nie zmienia to jednak faktu, że taka osoba wciąż ma autyzm i może się to objawiać w wielu sytuacjach.

Problemy u osób z autyzmem

Dorośli z autyzmem nabyli już mechanizmy radzenia sobie i wykształcili pewne „maski”, które pozwalają ukryć nietypowe zachowania, aby prawidłowo funkcjonować w życiu społecznym. Zmiana osób dorosłych z autyzmem jest dużo trudniejsza, zwłaszcza, że takie osoby bardzo przywiązują się do utartych i znanych schematów i źle znoszą zmiany. Nie zmienia to jednak faktu, że istnieje możliwość wdrażania pewnych zmian, dzięki którym dorośli z autyzmem zaczną sobie lepiej radzić. Bardzo istotna jest samoświadomość i rozumienie tego, z czym wiąże się życie osoby autystycznej. To pozwala nieco inaczej podchodzić do innych ludzi i ułatwia budowanie zdrowszych relacji.

Dlaczego warto diagnozować autyzm u dorosłych?

Niezdiagnozowane osoby dorosłe ze spektrum autyzmu często mają poczucie inności i nie potrafią tego zrozumieć. W wielu przypadkach prawdziwym problemem jest brak trwałych i mocnych relacji, które są przecież podstawą zdrowia psychicznego i nie inaczej jest w przypadku osób autystycznych, zwłaszcza tych z autyzmem wysokofunkcjonującym. Trudności z nawiązywaniem nowych znajomości i podtrzymywaniem starych często prowadzi do poczucia osamotnienia. Mogą wykształcić się także inne zaburzenia i choroby związane właśnie z nieuświadomionym autyzmem. Dlatego tak ważne jest, aby także osoby dorosłe korzystały z pomocy specjalistów, gdy czują taką potrzebę.

Diagnoza autyzmu

Diagnoza autyzmu to ważny krok na drodze do wyższej jakości życia. Taka osoba może zdobyć wiedzę na temat spektrum, a pod wpływem pracy z psychoterapeutą wykształcać w sobie mechanizmy potrzebne do lepszego radzenia sobie w życiu społecznym. Jak już mówiliśmy, autyzm ni jest wyleczalny i pozostaje do końca życia, ale poprzez rozwój samoświadomości można skutecznie zmniejszać uciążliwość, z jaką wiąże się spektrum autyzmu. Można także lepiej ukierunkować dalszy rozwój zawodowy, pod kątem indywidualnych predyspozycji.

Jakie zagrożenia rodzi niezdiagnozowany autyzm u dorosłych?

Ludzie dorośli z autyzmem często są odbierani jako dziwaczni czy ekscentryczni. Jest to właśnie efekt nietypowych zachowań i słabo rozwiniętych umiejętności społecznych. Takie osoby z autyzmem szufladkowane, a nawet wyśmiewane, co z kolei może tylko pogłębiać skierowanie osoby autystycznej do wewnątrz, zamiast na zewnątrz. Takie osoby zamykają się w sobie, nakładają tolerowane społecznie maski, unikają kontaktu wzrokowego z innymi ludźmi. To z kolei może prowadzić do wielu poważnych zaburzeń i chorób, takich jak: depresja, pracoholizm, fobia społeczna. Diagnoza pozwoli wdrożyć treningi umiejętności społecznych, które pozwolą osobom dorosłym lepiej funkcjonować w społeczeństwie.

Osoba dorosła z autyzmem – o czym powinna pamiętać?

Dorośli z autyzmem potrafią bardzo dobrze funkcjonować w życiu społecznym. Wystarczy chociażby zerknąć na listę sławnych ludzi z Zespołem Aspergera. Znajdziemy tu chociażby: Anthony’ego Hopkinsa, Elona Muska, Billa Gatesa, Steve’a Jobsa, Dana Aykroyda czy Lionela Messiego. To najlepszy dowód na to, że pomimo trudności, jakie w codziennym życiu rodzi spektrum, można osiągać naprawdę wielkie rzeczy. Zwłaszcza, że w wielu przypadkach osoby autystyczne mogą pochwalić się szczególnymi zdolnościami: dobrą pamięcią, analitycznym myśleniem, czy też uzdolnieniami muzycznymi.

Podejrzenie autyzmu - co robić?

Osoby, które podejrzewają u siebie autyzm nie powinny się tego wstydzić! Zwłaszcza, że według najnowszych badań, nawet 2-3% całej populacji to ludzie, u których można zdiagnozować zaburzenia ze spektrum. Po prostu w przypadku autyzmu wysokofunkcjonującego rodzice nie dostrzegają niepokojących objawów, przez co dzieci nie zostają zdiagnozowane, a dalszy rozwój jest naznaczony przez obecny autyzm. Stale pojawiają się nowe wyniki badań, które dostarczają nowych informacji o autyzmie, a także udoskonalaną proces diagnostyczny.

Osoby dorosłe z autyzmem powinny podzielić się tym ze swoimi najbliższymi. W ten sposób, bliskie im osoby będą w stanie lepiej rozumieć niektóre zachowania i być bardziej wyrozumiałymi. Świadomość autyzmu pozwala także małymi krokami wprowadzać pewne zmiany, które pozwolą lepiej funkcjonować w życiu społecznym, zarówno w sferze prywatnej, jak i zawodowej. Dlatego też, dostrzegając u siebie wiele objawów typowych dla spektrum, warto udać się do psychologa lub psychiatry celem rozpoczęcia procesu diagnostycznego. Choć jest to trudny krok, w przyszłości może zaoferować dużo wyższą jakością życia.