Autyzm to coraz powszechniejsze zaburzenie rozwoju, które według różnych badań może dotyczyć nawet 1-3% populacji. Zdecydowanie częściej diagnozuje się go u chłopców, choć w ostatnich latach pojawiło się sporo wątpliwości odnośnie prawidłowego diagnozowania autyzmu u dziewczynek. Autyzm przejawia się w różnych sferach życia, a objawy mogą mieć różny stopień nasilenia. Wiele osób autystycznych jest w stanie samodzielnie i prawidłowo funkcjonować, podczas gdy osoby z głębszym zaburzeniem wymagają stałego wsparcia. Czym dokładnie jest autyzm?

Co to jest autyzm?

Na wstępie warto dobrze zdefiniować autyzm, ponieważ wiele osób nazywa go chorobą. Nie, autyzm nie jest chorobą. Autyzm to zaburzenia rozwoju w trzech podstawowych obszarach: interakcji społecznych, komunikacji oraz powtarzalnych zachowań. Umysł osoby autystycznej rozwija się w sposób niestandardowy, ale dokładne objawy, a także poziom nasilenia objawów może być bardzo różny. Dlatego wyróżniamy spektrum autyzmu (przeczytaj artykuł o spektrum autyzmu), a kryteria diagnostyczne są coraz bardziej precyzyjne, wyróżniając także poboczne zaburzenia, takie jak chociażby Zespół Aspergera.

Jako pierwszy, zaburzenia autyzmu opisał Leo Kanner, który wyodrębnił nową jednostkę chorobową spośród znanych już dziecięcych zaburzeń psychicznych. Nazwa tej jednostki, autyzm, pochodzi od greckiego słowa autós, co oznacza: „sam”. Kanner zauważył, że osoby z autyzmem są zamknięte w swoim wewnętrznym świecie, przez co ich kontakt ze światem zewnętrznym jest mocno utrudniony. Nie jest to jednak wyobcowanie czy celowe wycofanie się ze świat zewnętrznego. Po prostu umysł osoby autystycznej jest bardziej skupiony na tym, co znajduje się wewnątrz. Kanner wyodrębnił autyzm w 1943 roku, a rok później, niezależnie od jego badań, Hans Asperger opisał łagodniejszą postać zaburzeń ze spektrum autyzmu, znaną dzisiaj jako Zespół Aspergera.

Według najnowszych badań, zaburzenia ze spektrum autyzmu mogą dotyczyć nawet 1-3% populacji. Czterokrotnie częściej diagnozuje się go u chłopców (według innych źródeł pięciokrotnie). W ostatnich latach dowiedziono jednak, że autyzm u dziewczynek znacząco różni się od autyzmu chłopięcego, a łagodniejsze nasilenie niektórych objawów mogło w przeszłości prowadzić do błędnych diagnoz. Wielu badaczy uważa zatem, że na autyzm cierpi znacznie więcej dziewczynek i kobiet, aniżeli mówią o tym aktualnie dostępne statystyki. Jednocześnie, prowadzone są zaawansowane badania, które mają na celu wyodrębnić kryteria diagnostyczne do diagnozowania autyzmu u dziewczynek.

Jakie są przyczyny autyzmu?

Chociaż wiedza na temat autyzmu jest coraz szersza, wciąż nie udało się ustalić dokładnych przyczyn zaburzeń ze spektrum autyzmu. Wyodrębniono jedynie czynniki, które powtarzają się u dużej liczby osób z autyzmem. W ten sposób można wskazać przyczyny: genetyczne, rozwojowe, infekcyjne, jak również związane z okresem ciąży oraz porodu.

Czynniki genetyczne:

• Zespół łamliwego chromosomu X (ok. 2-3% dzieci autystycznych),
• Mutacja genu ADA2 (ok. 20% dzieci ze spektrum autyzmu),
• Stwardnienie guzowate (ok. 2%),
• Mutacje chromosomu 2 i chromosomu 7.

Czynniki rozwojowe:

• podwyższony poziom serotoniny we krwi,
• nadaktywność ciał migdałowych,
• podwyższona objętość mózgu u dzieci autystycznych przed ukończeniem 4. roku życia,
• powiększenie komór mózgowych,
• odmienny sposób postrzegania ludzkich twarzy (koncentracja na ustach, a nie na oczach).

Czynniki infekcyjne:

• przeciwciała matki skierowane przeciwko tkance nerwowej płodu.

Czynniki związane z ciążą i porodem:

• niedotlenienie płodu,
• krwawienie w czasie ciąży,
• cukrzyca w ciąży,
• zaawansowany wiek matki lub dziecka lub obojga rodziców,
• wady wrodzone,
• konflikt serologiczny,
• wysoki poziom bilirubiny u noworodka,
• wysokie stężenie testosteronu u chłopców,
• powikłania związane z pępowiną,
• powikłania okołoporodowe.

Wciąż można spotkać się z teorią, która zakłada, że autyzm u dzieci może być spowodowany stosowaniem szczepionek MMR przeciwko odrze, śwince i różyczce. Za zaburzenia odpowiadać miałby odpowiadać tiomersal, czyli związek rtęcioorganiczny. Jego stężenie w szczepionce jest jednak zbyt niskie, aby mógł niekorzystnie oddziaływać na organizm. W świetle badań naukowych nie wykazano związku szczepionek z częstotliwością występowania autyzmu.

A zatem, jeśli chodzi o autyzm przyczyny można wskazać jedynie czynniki, które dotyczą określonej liczby dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Co więcej, zazwyczaj dotyczą one zaledwie niewielkiego procenta dzieci (1-3%). Pomimo wielu zaawansowanych badań, przyczyn autyzmu wciąż nie są ujednolicone, a także ciężko wskazać realne czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia autyzmu.

Kiedy można dostrzec pierwsze objawy autyzmu?

Pierwsze objawy (przeczytaj artykuł o objawach autyzmu) i zachowania, które mogą sugerować zaburzenia ze spektrum autyzmu można zauważyć jeszcze przed 3 rokiem życia. Z kolei diagnoza autyzmu jest najczęściej stawiana w wieku 2 -5 lat. Zwłaszcza u dzieci poniżej 3 roku życia należy zachować ostrożność w odczytywaniu zachowań i przypisywaniu im znaczenia. Dzieci rozwijają się różnym tempem, a co za tym idzie, pewne zachowania mogą wraz z wiekiem zniknąć. Z drugiej jednak strony, im wcześniej dostrzeże się objawy zaburzeń autyzmu, tym szybciej można podjąć odpowiednie kroki związane z dalszym rozwojem.

Dostrzegając pierwsze objawy autyzmu warto poszerzyć obserwację, a także dowiedzieć się więcej o zachowaniach, które najczęściej mogą zdradzać autyzm u dzieci przed 3 rokiem życia. Jeśli rodzic lub opiekun zauważy kilka takich objawów i zachowań, powinien zgłosić się z dzieckiem do poradni psychologiczno pedagogicznej. Tam przeprowadzone zostaną specjalistyczne testy (więcej o teście na autyzm), które pozwolą wystawić wiążącą diagnozę. Autyzm u dziecka pozwala na uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności, co wiąże się z wieloma ulgami, dodatkami i programami pomocowymi dla rodziców.

Triada autyzmu – objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu

W kontekście zaburzeń autyzmu często można spotkać się z pojęciem „triady zaburzeń”. W latach 70. ubiegłego wieku, dr Lorna Wing oraz dr Judith Gould podjęły się próby sklasyfikowania objawów autyzmu. Objawy te zostały podzielone na trzy kluczowe obszary, stąd właśnie triada autystyczna, która obejmuje:

• interakcje społeczne i rozwój społeczny,
• komunikacja werbalna i niewerbalna,
• powtarzalne i stereotypowe zachowania.

W tym miejscu warto nadmienić, że autyzm u chłopców zazwyczaj daje objawy we wszystkich trzech obszarach, podczas gdy u dziewczynek objawy w dwóch pierwszych obszarach mogą być dużo łagodniejsze. O różnicach w zaburzeniach ze spektrum autyzmu w zależności od płci powiemy w dalszej części artykułu. W tym miejscu omówimy natomiast najczęstsze objawy autyzmu z uwzględnieniem podziału na triadę autystyczną.

Objawy w obszarze interakcji społecznych

• Brak ekspresji na widok osób w otoczeniu, brak radości na widok rodziców.
• Dziecko z autyzmem unika kontaktu wzrokowego.
• Dziecko z autyzmem nie spogląda na zabawki lub przedmioty pokazywane mu przez rodzica.
• Większa obojętność na to, co dzieje się w najbliższym otoczeniu.
• Brak naśladowania osób dorosłych.
• Unikanie kontaktu fizycznego, nerwowość, gdy ktoś bierze dziecko na ręce.
• Brak umiejętności społecznych w aspekcie współpracy w grupie i poznawania rówieśników.
• Dziecko preferuje samotne zabawy i nie zdradza potrzeby kontaktu z innymi ludźmi.
• Brak zabawy „na niby” polegającej np. na karmieniu lalki.
• Dziecko nie dzieli się z rodzicami swoimi osiągnięciami i efektami zabawy.

Objawy w obszarze komunikacji

• Opóźniony rozwój mowy lub całkowity brak rozwoju.
• Problem z budowaniem logicznych zdań złożonych z kilku słów.
• Nieodpowiadanie na pytania, powtarzanie wypowiedzi drugiej osoby.
• Trudności w komunikowaniu swoich potrzeb oraz uczuć.
• Dosłowne rozumienie słów. Nie rozumienie ironii, metafor, poczucia humoru.
• Nietypowy ton i rytm głosu.
• Wydawanie z siebie nietypowych dźwięków,
• Brak gestów komunikacyjnych, wskazywania palcem czy machania na pożegnanie.
• Bardzo uboga komunikacja niewerbalna lub całkowity brak tej komunikacji.
• Mimika i wyraz twarzy nieadekwatny do wypowiadanych słów.
• Brak potrzeby dzielenia z innymi tajemnic i sekretów.
• Mówienie bez ekspresji i emocji.

Objawy w obszarze powtarzalnych i stereotypowych zachowań

• Utarte i powtarzalne wzorce zachowań, np. chodzenie zawsze tą samą drogą.
• Układanie zabawek i przedmiotów w ścisłym porządku i tej samej kolejności.
• Zdenerwowanie w sytuacji zmian w najbliższym otoczeniu, trudności adaptacyjne.
• Nietypowe, bardzo ścisłe zainteresowania nieadekwatne do wieku.
• Dziecko zamiast zabawek sięga po przedmioty codziennego użytku: guziki, nici, śrubki.
• Długie wpatrywanie się w poruszające się obiekty.
• Wykonywanie podobnych gestów, np. kręcenie się wokół własnej osi.
• Usilna potrzeba porządkowania objawiająca się np. w sklepie.

Jakie objawy autyzmu ujawniają się najwcześniej?

Rosnąca świadomość na temat autyzmu sprawia, że coraz większa liczba rodziców stara się bardzo dokładnie obserwować zachowania dziecka, aby w razie potrzeby móc prawidłowo zareagować i jak najszybciej skorzystać z pomocy specjalistów. Często pojawiają się zatem pytania o autyzm wczesnodziecięcy, który można zaobserwować przed ukończeniem trzeciego roku życia. Które z objawów autyzmu występują najwcześniej?

• 6-12 miesiąc – dziecko nie reaguje na osoby w otoczeniu, nie okazuje radości na widok rodziców, nie uśmiecha się, wydaje się być obojętne na to, co dzieje się w otoczeniu. Dziecko nie reaguje na głos rodziców, nie patrzy na trzymane przedmioty. Nie pojawia się gaworzenie. Dziecko unika kontaktu wzrokowego.
• 12 – 18 miesiąc – dziecko nie rozwija gestów komunikacyjnych, nie wskazuje palcem, nie macha na pożegnanie. Zaburzenia rozwoju obejmują brak rozwoju mowy. Dziecko nie mówi w ogóle lub zna tylko kilka słów. Nie pojawiają się zabawy abstrakcyjne, w których dziecko wykorzystuje wyobraźnię (np. karmienie lalek i pluszaków).
• 18 – 24 miesiące – dziecko nie przejawia potrzeby kontaktu z rówieśnikami, preferuje samotną zabawę. Zainteresowania są mocno ograniczone i zwykle dotyczą tylko kilku obszarów. Pogłębiają się zaburzenia rozwoju mowy, dziecko nie jest w stanie tworzyć zdań złożonych z kilku słów.

Wczesne rozpoznanie autyzmu jest jednak zadaniem bardzo trudnym. Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się swoim tempem i może wykazywać wszechstronne spektrum zainteresowań i aktywności. Początkowe zachowania mogą stopniowo zanikać wraz z dalszym rozwojem. Dlatego też, szukając objawów autyzmu warto zachować dużą ostrożność i zdrowy rozsądek. Dopiero jeśli uda się zauważyć przynajmniej kilka wyraźnych sygnałów, które utrzymują się przez pewien okres czasu, wówczas można udać się do poradni, aby sprawdzić, czy obawy są słuszne.

Autyzm w klasyfikacjach diagnostycznych

Klasyfikacja diagnostyczna dzieli zaburzenia ze spektrum autyzmu na poszczególne jednostki, a także wymienia typowe objawy i zachowania charakterystyczne dla zaburzenia. Najważniejsze są dwie międzynarodowe klasyfikacje: DSM wydawane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne oraz ICD wydawane przez Światową Organizację Zdrowia. Klasyfikacje te są na bieżąco rozwijane i dostosowywane zgodnie z najnowszymi badaniami naukowymi. Aktualnie posługujemy się klasyfikacjami DSM-5 oraz ICD-11. Biorąc jednak pod uwagę, że klasyfikacja ICD-11 została wdrożona dopiero w lutym 2022 roku, wciąż wiele źródeł powołuje się na ICD-10.

W klasyfikacji DSM-V nie stosuje się już poszczególnych typów autyzmu. Kryteria diagnostyczne pozwalają przypisać spektrum autyzmu, a także przypisać stopień nasilenia objawów od L1 do L3, gdzie L1 to objawy lekkie wymagające okresowego wsparcia, a L3 to zaburzenie głębokie wymagające stałego wsparcia i opieki, a także brak komunikacji werbalnej i niewerbalnej. W ICD-10 obowiązywał podział na: autyzm dziecięcy, autyzm atypowy (przeczytaj co to jest autyzm atypowy), zespół Retta, inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne, zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi, zespół Aspergera, inne całościowe zaburzenia rozwojowe, a także całościowe zaburzenia rozwojowe nieokreślone. W DSM-V powyższych typów się nie rozróżnia, natomiast w ICD-11 usunięto zespół Aspergera i połączono zaburzenia całościowe.

Autyzm u dziewczynek a autyzm u chłopców

Badania naukowe wskazują na to, że autyzm występuje dużo częściej u chłopców, aniżeli u dziewczynek. Niektóre źródła podają nawet, że u chłopców autyzm diagnozuje się pięciokrotnie częściej. W ostatnich latach coraz więcej mówi się jednak o tym, że autyzm u dziewczynek wygląda nieco inaczej i w wielu przypadkach objawy mają łagodniejsze nasilenie. W związku z tym, w przeszłości mogło dochodzić do wielu sytuacji, w których diagnosta nie stwierdzał zaburzeń autyzmu, choć dziewczynka mogła go posiadać. Czym może różnić się autyzm u dziewczynki?

• Wiele dziewczynek z autyzmem potrafi się dość dobrze komunikować, a interakcje społeczne nie są wyraźnie zaburzone, zwłaszcza w pierwszych latach życia.
• Dziewczynki dużo lepiej adaptują się do zmian i szybciej rozwijają w sobie mechanizmy radzenia sobie niezbędne do dostosowywania się do oczekiwań otoczenia.
• U dziewczynek większość objawów pojawia się w sferze powtarzalnych wzorców i stereotypowych zachowań.
• Dziewczynka w domu może przejawiać skłonności do wybuchów nastroju. Jest to wypuszczanie z siebie negatywnych emocji, które są tłumione w szkole lub przedszkolu.
• Dopiero w późniejszym wieku mogą pojawić się problemy komunikacyjne, a mianowicie zaburzone relacje z innymi ludźmi.

Czasami można spotkać się z założeniem, że autyzm u dziewczynki może iść w parze z zaburzeniami odżywiania. W praktyce jednak nie ma dowodów na to, że pomiędzy tymi zaburzeniami zachodzi jakaś korelacja. Oznacza to, że zaburzenia odżywiania zazwyczaj pojawiają się niezależnie od autyzmu i trzeba znaleźć prawdziwą przyczynę. Autyzm dużo łatwiej diagnozuje się u nastolatek i kobiet dojrzałych, które są już bardziej świadome siebie i są w stanie precyzyjniej opisać objawy. Niemniej jednak, złoty standard diagnozowania autyzmu dość dobrze radzi sobie z diagnozą u dziewczynek także poniżej 3 roku życia. Należy jednak mieć na uwadze, że w przeszłości diagnozowanie dziewczynek w wielu przypadkach mogło być obarczone błędem. Zdarzają się zresztą sytuacje, w których u młodych dziewczyn i kobiet diagnozuje się spektrum autyzmu, pomimo, że testy przeprowadzone w dzieciństwie nie pozwoliły na postawienie takiej diagnozy.

Czym jest zespół Aspergera?

Zespół Aspergera bywa określany łagodniejszą formą autyzmu. Jest to zaburzenie rozwoju i funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego charakteryzujące się trudnościami w nawiązywaniu trwałych relacji z innymi ludźmi, a także zaburzone interakcje społeczne. Zespół Aspergera często bywa mylony z introwertyzmem, ale fakt faktem, ma z nim wiele wspólnego, jako iż AS’y czyli osoby z zespołem Aspergera to zazwyczaj samotnicy, którzy dobrze czują się w swoim towarzystwie. Mają swój wewnętrzny świat, co często idzie w parze z wybitnymi zdolnościami. Zespół Aspergera mają tęgie umysły tego świata, w tym: Elon Musk czy Bill Gates. Taką diagnozę pośmiertnie przypisywało się także Albertowi Einsteinowi czy Wolfgangowi Amadeuszowi Mozartowi. Do grona osób z zespołem Aspergera należy również Lionel Messi, jeden z najwybitniejszych piłkarzy w historii.

Do najczęstszych objawów Zespołu Aspergera możemy zaliczyć: trudności w zakresie umiejętności społecznych, trudności w budowaniu mocnych i trwałych relacji z ludźmi, problemy w akceptowaniu i adaptowaniu się do zmian, ograniczoną elastyczność myślenia przy braku upośledzenia umysłowego, dość wąskie i ścisłe zainteresowania. Są to zatem objawy bardzo zbliżone do spektrum autyzmu, jednak zazwyczaj mają dużo łagodniejsze nasilenie, a AS’y mogą w pełni prawidłowo funkcjonować w codziennym życiu. Świadomość posiadania tego zespołu ułatwia zrozumienie siebie, a podzielenie się tym z bliskimi zwiększa ich wyrozumiałość wobec niektórych zachowań.

Diagnoza autyzmu – na czym polega?

Jak już wiesz, kryteria diagnostyczne potrzebne do rozpoznania autyzmu są opisane w klasyfikacjach, a mianowicie: ICD-11 oraz DSM-5. To na ich podstawie można diagnozować zachowania, które są typowe dla określonego spektrum autyzmu. Jednak do postawienia wiążącej diagnozy potrzeba czasu, a ponadto, diagnoza ta musi być postawiona przez zespół specjalistów. Autyzm dziecięcy jest diagnozowany przez: psychiatrę dziecięcego, psychologa, pedagoga oraz logopedę. Każdy z tych specjalistów bada objawy typowe dla swoich kompetencji. Dlatego też, rodzice podejrzewający autyzm u dziecka powinni udać się do Poradni Psychologiczno Pedagogicznej, w której przyjmują wszyscy z wyżej wymienionych specjalistów, a dzieci są diagnozowane metodą holistyczną, czyli całościową.

Dawniej autyzm był diagnozowany wyłącznie na podstawie subiektywnych obserwacji. To diagnosta miał za zadanie dostrzec objawy, a następnie stwierdzić, czy na ich podstawie można zdiagnozować autyzm. Do tego służyły zresztą wspomniane już kryteria diagnostyczne. Dziś, do dyspozycji specjalistów pozostają znacznie lepsze i dokładniejsze testy. Najbardziej rozpoznawalnym testem na autyzm jest obecnie ADOS-2. To wystandaryzowany protokół obserwacyjny o wysokich właściwościach psychometrycznych. Co ważne, jest złożony z pięciu modułów dostosowanych do wieku i rozwoju językowego osoby badanej.

ADOS-2 jest określany jako złoty standard w diagnozie autyzmu. To obszerny zestaw zabawek oraz narzędzi, które oddaje się do dyspozycji obserwowanego dziecka. Diagnosta dysponuje natomiast zaawansowanym protokołem, na którym zaznacza określone zachowania. Dużą zaletą jest to, że test ADOS-2 jest w stanie wskazać mocne i słabe strony dzieci autystycznych, co umożliwia wskazanie wybitnych umiejętności, na które warto ukierunkować dalszy rozwój. To właśnie z tego narzędzia diagnostycznego korzysta obecnie najwięcej poradni psychologiczno pedagogicznych.

Czy można zdiagnozować autyzm u dorosłych?

Jak najbardziej, bardzo często jest to dużo łatwiejsze, aniżeli diagnozowanie autyzmu dziecięcego. U osób dorosłych zwykle diagnozuje się zespół Aspergera lub łagodniejsze zaburzenia autyzmu. Osoby dorosłe są bardziej świadome i są w stanie dużo dokładniej opisać objawy i trudności, z jakimi borykają się w codziennym życiu. Osoby autystyczne często czują się wyobcowane, nie rozumieją innych ludzi, a także mają poczucie, że inni nie rozumieją ich. Źle czują się w zgiełku i tłoku, natomiast dość dobrze radzą sobie z samotnością.

Nigdy nie jest za późno, aby zdiagnozować autyzm u dorosłych. Co więcej, może to przynieść wiele korzyści, także w przypadku osób dorosłych. Świadomość posiadania tego zaburzenia pozwala łatwiej zrozumieć pewne trudności, a także podjąć działania, które sprawią, że zaburzenie stanie się mniej uciążliwe w codziennym życiu. Jednocześnie, warto edukować osoby najbliższe w swoim otoczeniu, gdyż staną się one bardziej wyrozumiałe na niektóre zachowania. Rozpoznanie autyzmu jest zatem możliwe w każdym wieku, choć ze względu na specyfikę tego zaburzenia, w zdecydowanej większości przypadków spektrum autyzmu diagnozuje się w wieku dziecięcym.

Czy autyzm jest niepełnosprawnością? Osoby z autyzmem

Autyzm bardzo często jest utożsamiany z niepełnosprawnością intelektualną, ale to nie do końca prawda. Autyzm jest zaburzeniem rozwoju i ma charakter spektrum, co oznacza, że u każdego człowieka dotkniętego autyzmem występuje nieco inna ścieżka rozwoju. W wielu przypadkach niestandardowa ścieżka rozwoju nie zakłóca prawidłowego funkcjonowania, a co za tym idzie, w takiej sytuacji autyzm nie jest niepełnosprawnością. Warto jednak pamiętać o tym, że rodzice dziecka autyzmem mogą starać się o uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności. W ten sposób mogą liczyć na różne dodatki, ulgi, a także większą ochronę i wsparcie psychologiczne.

Spektrum autyzmu jest bardzo zróżnicowane. Na jednym biegunie mamy prawidłowo funkcjonujących ludzi, w tym geniuszy odznaczających się wybitnymi umiejętnościami. Na drugim biegunie znajduje się przypadki bardzo głębokiego zaburzenia, w którym osoba jest niemalże całkowicie uwięziona w świecie wewnętrznym i nie ma żadnego kontaktu ze światem zewnętrznym. W tej sytuacji potrzebna jest oczywiście stała opieka do końca życia, a rodzice czasami nie mają wyboru i muszą oddać takie dziecko do specjalistycznego ośrodka, gdzie można mu zapewnić całodobową opiekę. Z tego względu każdy powinien poszerzać swoją wiedzę o autyzmie, aby wiedzieć, jak zróżnicowane mogą być te zaburzenia.

Czy leczenie autyzmu jest możliwe?

Niestety nie, autyzm jest zaburzeniem rozwoju, którego nie można w żaden sposób zatrzymać, zmienić lub wyleczyć. Tu należy podkreślić raz jeszcze – autyzm to nie choroba. Niestety w przeszłości zdarzały się przypadki „oświeconych” badaczy, którzy proponowali innowacyjne formy terapii, a czytając dzisiaj o nich włosy jeżą się na głowie. Wśród kontrowersyjnych metod „leczenia” autyzmu można wymienić elektrowstrząsy, a dawniej znana była metoda behawiorystyczna, w której dzieci zmuszano siłą do kontaktu fizycznego, takiego jak przytulanie.

Najnowsze badania wskazują, że wcześnie postawiona diagnoza oraz podjęcie odpowiednich kroków jest w stanie na tyle zmienić funkcjonowanie dziecka autystycznego, że przestanie ono spełniać kryteria diagnostyczne. Prowadzi to także do odpowiedniego regulowania interakcji społecznych. Nie oznacza to jednak wyleczenia autyzmu, ponieważ takie dziecko wciąż będzie narażone na pewne trudności na przestrzeni całego życia. Dodatkowo, terapie mogą być skuteczne jedynie w przypadku dzieci o lekkim stopniu nasilenia objawów. W przypadku głębokiego zaburzenia autyzmu niestety nie da się za wiele zrobić, ponieważ dziecko znajduje się w wewnętrznym świecie, do którego po prostu nie da się przeniknąć.

Terapia osób autystycznych ma charakter holistyczny. Jest to terapia behawioralna połączona z rehabilitacją i specjalną edukacją. Istnieje wiele nowoczesnych metod terapii, które pozwalają poprawić zdolności mowy, a także komunikację. Nierzadko w terapii tej wykorzystuje się zwierzęta, z czego najbardziej popularna jest dogoterapii (terapia z psem) i hipoterapia (terapia z koniem). Celem terapii jest złagodzenie objawów oraz przystosowanie dziecka do prawidłowego funkcjonowania w przyszłości. Bardzo istotna jest właściwa edukacja, czyli uczenia dziecka o tym, czym jest autyzm oraz jak się on objawia. Takie szkolenie powinni przejść także rodzice i opiekunowie, aby lepiej wspierać rozwój dziecka. Zaleca się także indywidualny tryb nauczania. Istnieją już badania, które wykazują korzystny wpływ pedagogiki Montessori na rozwój dziecka z autyzmem.

Jak uzyskać pomoc w wychowaniu dziecka z autyzmem?

W momencie uzyskania diagnozy, która potwierdza spektrum autyzmu, rodzice mają możliwość skorzystania z wielu przysługujących im praw oraz udogodnień. Pierwszym krokiem jest uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności. Po postawieniu diagnozy lekarz specjalista wystawia zaświadczenie lekarskie ważne przez 30 dni, które trzeba dołączyć do wniosku o wydanie orzeczenia. Niezbędna będzie także zebrana dokumentacja (opinie poszczególnych specjalistów, wyniki badań). Orzeczenie o niepełnosprawności pozwoli rodzicom korzystać ze wsparcia materialnego, dodatków, ulg, jak również bezpłatnego wsparcia psychologicznego.

Poradnia psychologiczno pedagogiczna może wystawić orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Dziecko posiadające takie orzeczenie musi otrzymać od szkoły należyte wsparcie. Orzeczenie jest wystawiane na rok lub na określony etap edukacji (np. przedszkole, trzy pierwsze klasy szkoły podstawowej). Później można ubiegać się o orzeczenia na kolejny okres. Poradnia udziela także rekomendacji w kwestii najlepszej szkoły dla dziecka z autyzmem, ale wybór podejmuje ostatecznie rodzic. Orzeczenie zawiera także proponowane formy terapii i rehabilitacji, natomiast rodzice mają prawo egzekwować realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu.

Warto uzyskać orzeczenie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju, które pozwoli objąć dziecko specjalnymi formami terapii bezpłatnie. Takie orzeczenie również wystawia Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna, a na jego mocy dziecku przysługuje 4-8 godzin zajęć miesięcznie. W ramach tych godzin dziecko może liczyć na pomoc psychologa, logopedy, fizjoterapeuty oraz pedagoga. Wczesne wspomaganie rozwoju trwa aż do momentu rozpoczęcia edukacji. Jeśli chodzi o wsparcie materialne dla rodzin z autystycznym dzieckiem, przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne, niektóre ulgi podatkowe, a także możliwość uzyskania środków na bezpłatne terapie lub turnusy.

Wybitne zdolności dzieci z autyzmem

Koncentracja na wewnętrznym świecie sprawia, że osoby z autyzmem mogą wyróżniać się szczególnymi zdolnościami. Zwłaszcza wśród osób z Zespołem Aspergera nie brakuje jednostek wybitnych, np. Albert Einstein, Wolfgang Amadeusz Mozart, Andy Warhol, Anthony Hopkins, Lionel Messi, Steve Jobs, Bill Gates czy Elon Musk. Jakie wybitne umiejętności najczęściej ujawniają się u osób dotkniętych spektrum autyzmu?

• Osoby z autyzmem mogą odznaczać się wybitną pamięcią. Zapamiętywanie skomplikowanych wzorów i ciągów liczb może im przychodzić z dużą łatwością.
• Osoby autystyczne o umyśle ścisłym bywają wybitnymi matematykami i fizykami. Są w stanie dokonywać skomplikowanych obliczeń matematycznych w głowie.
• Bardzo ciekawe są zdolności „kalendarzowe”. Osoby z autyzmem czasami potrafią w ciągu kilku sekund wskazać, jaki dzień tygodnia będzie przypadał na datę oddaloną o kilkadziesiąt lat.
• Niektóre dzieci z autyzmem zdradzają myślenie obrazowe. Mają zdolność do szybkiego zapamiętywania jakiegoś obrazu i precyzyjnego opisywania go ze szczegółami.
• Dzieci autystyczne mogą przejawiać talent rysunkowy, co w połączeniu z przetwarzaniem wzrokowo-przestrzennym może dawać niesamowite rezultaty. Dziecko z pamięcią fotograficzną jest w stanie bardzo precyzyjnie odwzorować obraz widziany przez krótką chwilę.
• U dzieci autystycznych mogą występować także wybitne umiejętności muzyczne. Głównie przejawiają się one na pianinie, gdzie układ klawiszy i dźwięków układa się we wzory.

Wczesnym rozwiązaniem jest rozpoznać autyzm, co pozwala wskazać mocne i słabe strony dziecka. Jeśli odpowiednio wcześnie wskaże się wybitne zdolności i umiejętności, można je lepiej zagospodarować i rozwijać już w młodym wieku. Dzięki temu, osoby autystyczne mogą w dorosłym życiu pełnić bardzo prestiżowe zawody, a także wykonywać czynności, które są nieosiągalne dla większości normalnych ludzi. To właśnie zaleta pozostawania w swoim wewnętrznym świecie.

Jak reagować na objawy autyzmu u dziecka?

Widząc pierwsze zachowania świadczące o zaburzeniach ze spektrum autyzmu warto zachować pewną ostrożność w przypisywaniu im znaczenia. Każde dziecko rozwija się swoim tempem, czego najlepszym przykładem są różnice w wieku, w jakim dziecko uczy się chodzić lub mówić. Niepokojące powinny być jednak pewne pasujące do siebie objawy, które występują w obrębie triady autystycznej. Rodzice powinni wówczas dużo dokładniej obserwować dziecko, aby sprawdzić, czy objawy te będą się nasilać, czy też wraz z rozwojem zaczną zanikać. Autyzm wczesnodziecięcy objawia się zwykle po 2 roku życia, choć pierwsze objawy można obserwować już po sześciu miesiącach życia.

Jeśli mamy uzasadnione obawy, że dziecko ma autyzm, wówczas nie należy zwlekać z wizytą u specjalisty. Należy pamiętać, że szybko postawiona diagnoza powala rozpocząć terapię, która w wielu przypadkach jest w stanie złagodzić objawy autyzmu, a nawet doprowadzić do tego, że dziecko przestanie spełniać kryteria diagnostyczne. W ten sposób można uzyskać stan, w którym dorosła osoba pomimo autyzmu będzie funkcjonować normalnie i bez widocznych dysfunkcji. Autyzm diagnozuje się w poradni psychologiczno-pedagogicznej. W procesie tym bierze udział psychiatra dziecięcy, psycholog, pedagog oraz logopeda. Po uzyskaniu diagnozy poradnia doradza rodzicom kolejne działania, w tym uzyskanie orzeczeń, które ułatwią dalszy rozwój dziecka.