Przez wiele lat błędnie zakładano, że zaburzenia ze spektrum autyzmu nie różnią się u chłopców i dziewczynek. W świetle ostatnich badań wiemy jednak, że autyzm u dziecka jest inny i rodzi pewne trudności w prawidłowym diagnozowaniu.

Wiele wskazuje na to, że w przeszłości wiele dziewczynek mogło usłyszeć błędną diagnozę, co niekorzystnie odbiło się na ich życiu. Teraz jesteśmy jednak znacznie bliżej lepszego zrozumienia różnic w autyzmie w zależności od płci. W tym miejscu omówimy charakterystykę i spektrum autyzmu u dziewczynek.

Spektrum autyzmu u dziewczynek według ostatnich badań

Na ten moment dysponujemy bardzo nieprecyzyjnymi statystykami autyzmu u dziewczynek. Zaburzenia ze spektrum autyzmu są diagnozowane pięciokrotnie częściej u chłopców. Z kolei statystyki udostępnione przez Centers for Disease Control and Prevention (CDC) wskazują, że autyzm występuje u 1 na 54 dzieci w Stanach Zjednoczonych we wszystkich grupach etnicznych i czterokrotnie częściej jest diagnozowany u chłopców.

Wiemy jednak, że dane te mogą być fałszywe, a wszystko za sprawą najnowszych badań, które dowodzą, że autyzm u dziecka może się znacząco różnić, a to z kolei może wpływać na prawidłowość diagnoz postawionych w przeszłości.

Jeszcze kilka lat temu uważano, że dziewczynki z diagnozami ze spektrum autyzmu mają bardziej nasilone objawy, a w wielu przypadkach diagnozowano u nich również niepełnosprawność intelektualną.

W 2016 roku wykazano jednak, że spektrum autyzmu u dziewczynek może być znacznie częstsze, a ponadto przyjmować znacznie łagodniejsze nasilenie, co z kolei wpływało na błędną diagnozę.

Tutaj warto lepiej zrozumieć czym jest autyzm. To zaburzenie rozwoju, w którym rozwój obiera po prostu niestandardową ścieżkę, zwłaszcza w aspekcie interakcji społecznych, komunikacji oraz powtarzalnych i stereotypowych zachowań.

Dziewczynki, u których ścieżka rozwoju nie różni się znacząco od tej standardowej mogły być przez wiele lat błędnie diagnozowane.

Czy autyzm u dziewczynek i chłopców jest różny?

Tak, wiemy już, że spektrum autyzmu u dziewczynki może przyjmować zupełnie inną formę, aniżeli ma to miejsce u chłopców. Różnice pojawiają się zwłaszcza w obszarach interakcji społecznych oraz komunikacji – dziewczynki z autyzmem znacznie częściej są w stanie normalnie funkcjonować w społeczeństwie, a ich relacje z innymi ludźmi nie różnią się szczególnie od relacji nawiązywanych przez osoby bez autyzmu. Badania wskazują także na to, że dziewczynki szybciej i lepiej rozwijają w sobie silne mechanizmy radzenia sobie, pozwalające na dostosowanie się do oczekiwań.

Niektóre z objawów występują jednak niezależnie od płci, a przykładem jest tu problem z nadwrażliwymi zmysłami, głównie wzrokiem oraz słuchem. Jest to problem związany z nieprawidłowym przetwarzaniem sensorycznym. U dzieci z autyzmem często pojawia się także hiperleksja, czyli trudności z czytaniem słów i rozumieniem języka. Do tego dochodzi tendencja do dosłownego rozumienia przekazu – dzieci autystyczne rzadko potrafią wyczuć ironię, metaforę czy też poczucie humoru.

A zatem, o ile autyzm u chłopców jest związany z trzema obszarami: interakcje, komunikacja, powtarzalne i stereotypowe zachowania, u tyle u wielu dziewczynek zaburzony może być jedynie ten trzeci obszar, a dwa pozostałe mogą funkcjonować stosunkowo poprawnie.

Dlaczego występują różnice w autyzmie w zależności od płci?

Istnieje kilka teorii, które stają się wyjaśnić różnicę pomiędzy autyzmem u dziewczynki i chłopca. Jedna z nich wskazuje na większą inteligencję emocjonalną oraz szybszy rozwój silnych mechanizmów radzenia sobie i dostosowywania się do oczekiwań u dziewczynek.

Zespół badawczy, w skład którego wchodzili: Solomon, Miller, Taylor, HInshaw i Carter, w 2011 roku uznali, że powodem mogą być różnice płciowe w funkcjach neuroendokrynnych. Konkretniej chodzi o wyższy poziom oksytocyny u dziewczynek. Hormon ten jest określany hormonem zaufania i odpowiada za chęć sprawowania opieki, ale i przynależności. Być może to zapewnia dziewczynkom większą ochronę.

Z kolei Simon Baron-Cohen również wskazuje na różnice hormonalne, ale na cel bierze testosteron. Jego zdaniem, wysoki poziom testosteronu u płodu może powodować, że chłopcy z autyzmem mają „skrajnie męskie mózgi”, w których systematyzowanie jest dużo silniejsze od empatii. W związku z tym, tacy chłopcy skupiają się na nieżywionych systemach i szczegółach, pomijając natomiast relacje interpersonalne. Badanie prowadzone aktualnie na pewno dostarczą nam większej liczby teorii, które będą starać się wyjaśnić różnice w zaburzeniach ze spektrum autyzmu w zależności od płci.

Objawy autyzmu u dziewczynki

W gruncie rzeczy, rodzice i opiekunowie mogą obserwować podobne zachowania u dziewczynek i chłopców, ponieważ różnice ujawniają się w tym, że u wielu dziewczynek nasilenie objawów będzie dużo mniejsze, a niektóre z nich nie pojawią się wcale. Pierwsze objawy można zauważyć u dziewczynek poniżej 3 roku życia. Oto niektóre z nich:

• Niska ekspresja na otaczających osób, brak reakcji na widok rodziców.
• Opóźniony rozwój mowy, problem z nauką nowych słów i składaniem prostych zdań.
• Brak gestów komunikacyjnych, np. wskazywania palcem.
• Unikanie kontaktu wzrokowego.
• U starszych dziewczynek mogą wystąpić ataki gniewu w domu – jest to uwolnienie tłumionych emocji związanych z frustracją w przedszkolu czy szkole.
• Tendencja do częstego uciekania do sfery marzeń i fantazji, ucieczka przed światem realnym.
• Obsesja na punkcie faktów (np. zapamiętywanie szczegółowych informacji z bardzo wąskiego obszaru).
• Rozwijanie specyficznych zainteresowań w dość młodym wieku. Zainteresowania te często bywają bardzo wąskie i skupione na konkretnym obszarze.
• Trudności z rozumieniem ironii, metafor, poczucia humoru.
• Powtarzalne wzorce zachowań – chodzenie tylko dobrze znanymi trasami, układanie zabawek na półce w ściśle określony sposób.
• U wielu dziewczynek z autyzmem występuje myślenie obrazowe. Takie dziewczynki są w stanie doskonale zapamiętywać detale zobaczonego obrazu, a następnie odtwarzać je z dużą dokładnością. Może ujawnić się talent rysunkowy.

W niektórych źródłach możemy przeczytać o tym, że u dziewczyny z autyzmem mogą występować zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, w tym zaburzenia odżywiania. W praktyce jednak nie ma żadnych dowodów na to, że zaburzenia te są faktycznie związane ze spektrum autyzmu. Mogą występować całkowicie niezależnie i być związane z innymi trudnościami.

W jaki sposób diagnozowany jest autyzm u dziewczynek?

Autyzm to jednostka diagnostyczna opisana w dwóch najważniejszych klasyfikacjach: DSM tworzonej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne oraz ICD wydawane przez Światową Organizację Zdrowia. Aktualnie posługujemy się klasyfikacjami DSM-5 oraz ICD-11. W Polsce coraz częściej wykorzystuje się test ADOS-2 nazywany jako złoty standard diagnozy autyzmu.

Jest to specjalistyczny protokół obserwacji objawów zachowania, w którym wyodrębniono zachowania podzielone na różne obszary życia. Z tego względu, test jest bardzo dokładny i dość odporny na różnice występujące u chłopców i dziewczynek. To właśnie test ADOS-2 jest obecnie najczęściej wykorzystywany przez Poradnie Psychologiczno Pedagogiczne do diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Co ważne, stale rozwijane są narzędzia diagnostyczne, które mają pomóc w dużo skuteczniejszym diagnozowaniu autyzmu w młodym wieku. Klasyfikacje te pozwalają wskazać zachowania, na które muszą być wyczuleni rodzice lub opiekunowie. Właśnie ze względu na niższe nasilenie objawów trzeba szczególnie uważnie obserwować wszelkie sygnały, które mogą potwierdzać spektrum autyzmu. Warto bowiem zaznaczyć, że wcześniejsza diagnoza autyzmu przynosi wiele korzyści i pozwala ukierunkować rozwój dziecka w taki sposób, aby autyzm w dorosłym życiu był jak najmniej uciążliwy. Oczywiście nie zawsze jest to możliwe, ponieważ średnie i ciężkie zaburzenia rozwoju ze spektrum autyzmu wymagają stałego wsparcia i ten stan utrzymuje się do końca życia.

Czy w przeszłości stawiano fałszywe diagnozy w sprawie zaburzeń ze spektrum autyzmu?

Tak, wiele wskazuje na to, że duża rozbieżność w liczbie chłopców i dziewczynek z autyzmem może być spowodowana właśnie trudnościami diagnostycznymi. Specjaliści są raczej zgodni w tym, że zaburzenia ze spektrum autyzmu faktycznie częściej występują u chłopców, jednak wątpliwości budzą duże dysproporcje – według niektórych źródeł 5 razy częściej u chłopców, według innych, 4 razy częściej. Wiemy już, że u dziewczynek część objawów może być bardzo łagodna lub wręcz niezauważalna.

Dziewczynki z autyzmem a umiejętności społeczne

Dziewczynki z autyzmem często mają dobrze rozwinięte umiejętności społeczne, choć pewne trudności w nawiązywaniu stałych i mocnych relacji może pojawić się przy zespole Aspergera. Jednocześnie, przez wiele lat błędnie przypisywano zaburzenia odżywiania i zaburzenia lękowe jako objawy autyzmu u dziewczynek. Nie ma natomiast badań, które potwierdziłyby, że zaburzenia te są rzeczywiście związane z autyzmem. Mniejsze nasilenie objawów, a ponadto brak zaburzenia umiejętności społecznych to główne powody, dla których w przeszłości mogło dochodzić do błędnej diagnozy, która nie stwierdzała spektrum autyzmu u dziewczynki, której rozwój był faktycznie zaburzony.

Jakie konsekwencje może nieść ze sobą zła diagnoza?

Opieka nad dzieckiem z autyzmem jest bardzo trudna i angażująca. Rodzice i opiekunowie powinni posiadać rzetelną wiedzę, a także znajdować się pod stałą opieką psychologa. Dziewczynki i chłopcy z zaburzeniami ze spektrum autyzmu rozwijają się w sposób niestandardowy, co oczywiście wymaga również innych metod dydaktycznych oraz indywidualnego podejścia. A zatem, brak diagnozy potwierdzającej autyzm u dziecka, u której faktycznie on występuje stanowi bardzo poważne zagrożenie. Nie zostaną wdrożone działania, które pozwolą prawidłowo ukierunkować dalszy rozwój, a także zrozumieć rodzicom i dziecku, czym właściwie jest autyzm.

Problemy zaczną się zwłaszcza w późniejszym wieku. Nastolatki z niezdiagnozowanym autyzmem mogą czuć się wyobcowane, inne od reszty rówieśniczek. Narasta frustracja, która może napędzać wiele innych zaburzeń, w tym wspomniane już zaburzenia odżywiania. Borykają się z tym także dorosłe kobiety, które wewnątrz czują, że coś jest nie tak, ale nie mają potwierdzenia w diagnozie. Dlatego też, jeśli takie obawy się nasilają, badania zawsze można powtórzyć w innej poradni. Zwłaszcza, że stosowany obecnie standard ADOS2 jest bardzo dokładny i w zdecydowanej większości przypadków pozwala prawidłowo zdiagnozować autyzm niezależnie od wieku i płci.

Czy autyzm można zdiagnozować u dorosłej kobiety?

Jak najbardziej, do poradni często zgłaszają się kobiety doświadczające sytuacji społecznych. Bardzo często jest to problem związany z budowaniem silnych i trwałych relacji z innymi ludźmi. Takie problemy są powszechne zwłaszcza u kobiet z zespołem Aspergera, czyli lżejszą formą zaburzeń ze spektrum autyzmu. Wcale nie rzadko zdarzają się sytuacje, w których do poradni zgłasza się kobieta, która była diagnozowana pod kątem autyzmu jako dziecko, ale badania nie potwierdziły zaburzenia. To kolejny dowód na to, że w przeszłości wielokrotnie dochodziło do błędnych diagnoz, w których nie udało się prawidłowo rozpoznać autyzmu przy mniejszym nasileniu niektórych objawów.

Dlaczego jest to tak ważne? Kobieta świadoma autyzmu jest również bardziej świadoma samej siebie. Wie, dlaczego przydarzają się trudności społeczne i co zrobić, aby skutecznie przeciwdziałać tym trudnościom. W takiej sytuacji warto podzielić się diagnozą z najbliższymi, którzy staną się bardziej wyrozumiali, a także będą lepiej rozumieć sytuacje, do których czasami dochodzi. Pomimo trudności z diagnozowaniem autyzmu u dziewcząt, diagnoza dorosłych kobiet bywa dużo prostsza. Dojrzała i świadoma kobieta jest bowiem w stanie dużo dokładniej i precyzyjniej nakreślić objawy.

Czy autyzm u dziewczynek będzie w przyszłości osobną jednostką?

Wiele wskazuje na to, że przyszłe wersje klasyfikacji ICD oraz DSM mogą doczekać się autyzmu u dziewczynki jako osobnej jednostki spektrum autyzmu. Występują tu bowiem bardzo znaczące różnice, które odróżniają autyzm dziewczynki i chłopca, a co szczególnie niebezpieczne, mogą prowadzić do błędnej diagnozy przy zastosowaniu tych samych kryteriów. Należy jednak pamiętać, że autyzm u dziecka to temat stosunkowo młody. To badania dokonane w ostatnich latach pozwoliły wskazać, że zaburzenie rozwoju u tej płci przebiega nieco inaczej, niż u chłopców. Jest to jednak naturalną z uwagi na różnice, jakie dzielą obie płci. Trzeba mieć na uwadze ten fakt, ponieważ jest to kwestia ściśle związana z naszym DNA, a także wszelkimi różnicami płciowymi, szczególnie w kwestiach związanych z naturą psychologiczną człowieka. Warto o tym jak najbardziej pamiętać.

Wciąż trwają badania, które mają na celu lepiej zrozumieć autyzm u dziecka, a co za tym idzie, stworzyć kryteria, które pozwolą na dużo dokładniejszą diagnozę w zależności od płci. Rodzice lub opiekunowie mogą jednak obserwować zachowania i w razie dostrzeżenia typowych objawów udać się do Poradni Psychologiczno Pedagogicznej. Test ADOS2 jest bowiem bardzo skutecznym narzędziem i w wielu przypadkach pozwala poprawnie zdiagnozować zaburzenia ze spektrum autyzmu. Ponadto, specjaliści zajmujący się diagnozowaniem mają już świadomość tego, że autyzm u dziecka jest nieco inny, a co za tym idzie, są bardzo ostrożni i skrupulatni w procesie diagnozy.