Autyzm, czy też zaburzenia ze spektrum autyzmu to zaburzenie rozwoju dotyczące nawet ok. 2% populacji. Według najnowszych badań, w niektórych krajach autyzm diagnozuje się u 1 na 88 osób. Wzrost tej liczby ma duży związek z coraz lepszymi i dokładniejszymi metodami diagnostycznymi. W przeszłości wiele diagnoz mogło być niestety nieprawidłowych. A tym artykule dowiesz się, czym charakteryzuje się nowoczesny test na autyzm i w jaki sposób pozwala on z dużą dokładnością orzec, czy dziecko posiada zaburzenia ze spektrum autyzmu.

Kiedy warto udać się do Poradni Psychologiczno Pedagogicznej?

Pierwsze objawy autyzmu (czytaj więcej o objawach autyzmu) ujawniają się jeszcze przed ukończeniem 3. roku życia. Objawy można podzielić na tzw. triadę autystyczną, czyli trzy obszary, w których występują zaburzenia. Są to: interakcje społeczne, komunikacja oraz powtarzalne i stereotypowe zachowania. Do najwcześniejszych objawów autyzmu możemy zaliczyć:

• Brak ekspresji i radości dziecka na widok rodziców,
• Dziecko wydaje się obojętne na towarzystwo innych ludzi w otoczeniu,
• Dziecko nie rozwija gestów komunikacyjnych, np. wskazywania palcem,
• Zaburzony i opóźniony rozwój mowy,
• Dziecko unika kontaktu wzrokowego i nie patrzy na zabawki trzymane w ręku rodzica,
• Dziecko może nerwowo reagować na kontakt fizyczny,
• Brak naśladowania dorosłych,
• Unikanie zabawy w gronie innych dzieci,
• Brak zabawy „abstrakcyjnej” związanej z wyobrażaniem sobie czegoś.

Do 36 miesiąca życia można zauważyć wiele zachowań, które mieszczą się w triadzie autystycznej i mogą być sygnałem, że rozwój dziecka jest faktycznie inny od rozwoju innych dzieci. Należy pamiętać, że autyzm nie jest chorobą, a zaburzeniem. Polega to na tym, że dziecko rozwija się w sposób niestandardowy, a jego uwaga może być skoncentrowana głównie do wewnątrz, a nie, jak ma to miejsce w przypadku standardowego rozwoju, na zewnątrz. W momencie, gdy rodzice obserwują wiele nietypowych zachowań, wówczas warto odwiedzić Poradnię Psychologiczno Pedagogiczną. Wczesne rozpoznanie autyzmu (więcej o autyzmie dowiesz się z artykułu) jest bowiem bardzo istotne dla dalszego rozwoju. Wcześniej można przeprowadzić samodzielnie badania przesiewowe M CHAT R.

Kryteria diagnostyczne autyzmu

Istnieją dwa główne kryteria diagnostyczne, w których opisany został autyzm, a właściwie zaburzenia ze spektrum autyzmu (przeczytaj więcej o spektrum autyzmu). Warto bowiem wziąć pod uwagę, że nowa klasyfikacja częściej posługuje się określeniem spektrum autyzmu w odniesieniu do wszystkich zaburzeń, które mogą się znacząco różnić. Mamy zatem klasyfikację DSM rozwijaną przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, a także ICD rozwijane przez Światową Organizację Zdrowia. Na ten moment posługujemy się DSM-5 z 2013 roku oraz ICD-11 wdrożoną w lutym 2022 roku. Z racji, że klasyfikacja ICD-11 wciąż jest dość młoda, często można się spotkać z kryteriami, które były opisane w ICD-10.

Każda klasyfikacja omawia charakterystyczne objawy i zachowania, a także rodzaje zaburzeń. W nowej wersji DSM wprowadzono trzystopniowy podział L1 – L3, w którym do grupy L1 zalicza się lekkie zaburzenia, a do L3 zaburzenia głębokie. Przez wiele lat to właśnie kryteria diagnostyczne DSM i ICD były wykorzystywane do diagnozowania autyzmu. Specjalista prowadził obserwację i zaznaczał zachowania pokrywające się z kryteriami. Po uzyskaniu konkretnej liczby kryteriów diagnosta mógł orzec autyzm lub zaburzenie ze spektrum autyzmu. Dziś istnieją dużo dokładniejsze testy na autyzm, które jednak bazują w dużej mierze na powyższych kryteriach.

Narzędzia diagnostyczne do rozpoznawania autyzmu

Na przestrzeni ostatnich lat prowadzono wiele badań, które miały na celu poszerzyć naszą wiedzę na temat autyzmu (więcej o autyzmie atypowym dowiesz się z artykułu), a co za tym idzie, udoskonalić narzędzia diagnostyczne, które mają z większą dokładnością rozpoznawać zaburzenia ze spektrum autyzmu. Aktualnie, sporym udogodnieniem dla rodziców jest test przesiewowy M CHAT R, który można przeprowadzić samodzielnie. Jest on dostępny za darmo przez Internet i pozwala ocenić rozwój społeczny dzieci w wieku 18-36 miesięcy. Wielu ekspertów zaznacza jednak, że ten test może być dużo dokładniejszy w odniesieniu do chłopców.

Jeśli chodzi o najlepszy i najczęściej stosowany test na autyzm, aktualnie jest nim obserwacja diagnostyczna ADOS-2. W odniesieniu do tego narzędzia możemy spotkać się z określeniem złotego standardu w diagnozie autyzmu. Jest to wystandaryzowane i sprawdzone narzędzie diagnostyczne, które oferuje dużą dokładność zarówno w badaniu chłopców, jak i dziewczynek. Czasami diagnoza jest pogłębiona o test PEP-R, czyli Monachijską Funkcjonalną Skalę, która pozwala ocenić aktualny rozwój dziecka i ukierunkować dalsze działania.

Biorąc pod uwagę, jak szerokie jest spektrum autyzmu, w procesie diagnozy wykonywane mogą być dodatkowe badania i testy. Są to chociażby badania w poradni genetycznej, jeśli diagnosta podejrzewa zespoły genetyczne. Choć do dziś nie znamy jednoznacznych przyczyn autyzmu, wiele badań potwierdza związek z czynnikami genetycznymi, takimi jak: Zespół Retta czy Zespół łamliwego chromosomu X. Biorąc pod uwagę, że autyzm często wiąże się z zaburzeniem rozwoju mowy, dość powszechnie wykonuje się także badania słuchu i badania u logopedy.

Czym jest złoty standard diagnozy autyzmu?

Złoty standard w diagnozie autyzmu to właśnie narzędzie ADOS-2, które aktualnie jest najczęściej wykorzystywane do diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu. To skrupulatna obserwacja diagnostyczna przy użyciu odpowiednich pomocy badawczych, wśród których sporą część stanowią zabawki oddawane do dyspozycji dziecka. Diagnosta dysponuje natomiast protokołem, w którym zapisuje zaobserwowane zachowania diagnostyczne pokrywające się z kryteriami diagnostycznymi. Jeśli diagnosta zauważy odpowiednio dużą liczbę nietypowych zachowań, wówczas z dużą pewnością może orzec autyzm lub konkretny rodzaj zaburzenia z jego spektrum.

Rozpoznawanie autyzmu – kto wystawia diagnozę?

Biorąc bod uwagę specyfikę autyzmu, niezbędna jest całościowa diagnoza przeprowadzona przez zespół specjalistów. Dlatego też, testy na autyzm wykonuje się w poradni psychologiczno pedagogicznej, w której można spotkać wszystkich specjalistów niezbędnych w procesie diagnostycznym. Taki zespół składa się z psychiatry dziecięcego, psychologa, pedagoga oraz logopedy. Na zalecenie głównego diagnosty przeprowadzane są badania uzupełniające, takie jak chociażby wspomniane już badania w poradni genetycznej.

Nieco inaczej przebiega diagnoza autyzmu u osób dorosłych. Zazwyczaj mówimy tu o lekkich przypadkach, które nie wpływały w wyraźny sposób na codzienne funkcjonowanie, przez co nie było podstaw do diagnozy w okresie dziecięcym. Dobrym przykładem jest Zespół Aspergera, którego objawy mogą nasilać się w wieku nastoletnim. U dorosłych zazwyczaj wystarczy rozmowa z psychologiem, który na podstawie kryteriów diagnostycznych może wystawić prawidłową diagnozę. Dorośli są w stanie dużo dokładniej opisać objawy oraz nietypowe zachowania, które obserwują w swoim życiu, a sama świadomość jest już niezwykle kluczowa dla procesu diagnostycznego.

Co zrobić po uzyskaniu diagnozy?

Jeśli wynik testu wskazuje na autyzm, wówczas rodzice powinni skonsultować się z diagnostą na temat tego, co warto zrobić w pierwszej kolejności. W poradni psychologiczno pedagogicznej można uzyskać kompletne informacje, a także zostać objętym dodatkową ochroną specjalisty. Zazwyczaj pierwszym krokiem jest uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności. Dzięki temu, rodzice dzieci autystycznych mogą liczyć na wsparcie finansowe i wsparcie psychologiczne, a także liczne dodatki i ulgi, które mają na celu ułatwienie dalszego wychowania takiego dziecka.

Poradnia może również wystawić orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, na podstawie którego szkoła jest zobligowana do wprowadzenia odpowiednich zaleceń. W przypadku młodszych dzieci można także uzyskać opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju (WWR). Dzięki takiej opinii dziecku przysługuje 4-8 godzin darmowych zajęć w miesiącu. Mogą to być zajęcia z psychologiem, pedagogiem lub logopedą w zależności od potrzeb. Wczesna diagnoza autyzmu i odpowiednie ukierunkowanie dalszego rozwoju może złagodzić wiele objawów i przystosować dziecko do samodzielnego funkcjonowania w późniejszym życiu. Dotyczy to jednak zaburzeń lekkich i średnich. Zaburzenia głębokie wymagają niestety stałej opieki i wsparcia do końca życia.

Czy testy na autyzm mogą być zawodne?

Testy na autyzm wykorzystywane w przeszłości mogły wielokrotnie stawiać fałszywą diagnozę, a dotyczy to przede wszystkim dziewczynek. Najnowsze badania wskazują, że autyzm u dziewczynek wygląda nieco inaczej, niż u chłopców, zwłaszcza w aspekcie interakcji społecznych i komunikacji. Brak objawów lub objawy lekkie w tych obszarach mogły prowadzić do tego, że diagnosta wykluczał autyzm, podczas gdy zaburzenie rozwoju faktycznie istniało. Współczesne narzędzia diagnostyczne, w tym ADOS 2, czyli złoty standard w diagnozie autyzmu są dużo dokładniejsze, dzięki czemu, ryzyko pomyłki jest minimalne. Z kolei diagnozowanie autyzmu o dorosłych realizowane przez doświadczonego psychologa praktycznie wyklucza ryzyko błędnego rozpoznania.