Spektrum autyzmu to fachowe określenie, jakiego powinniśmy używać w stosunku do autyzmu. Badania prowadzone na przestrzeni lat dowodzą, że tak naprawdę każdy przypadek jest inny, a określenie zaburzeń ze spektrum autyzmu lepiej oddają tą różnorodność. Na przestrzeni lat zmieniła się także klasyfikacja poszczególnych odmian autyzmu. Warto poszerzać swoją wiedzę na ten temat, biorąc pod uwagę, że według najnowszych badań nawet 1% wszystkich dzieci może wykazać objawy i zachowania typowe dla zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Co to jest spektrum autyzmu?

Autyzm (sprawdź artykuł o autyzmie) jest zaburzeniem charakteryzującym się trudnościami z budowaniem i utrzymywaniem relacji z innymi ludźmi, komunikacją, a także interakcjami społecznymi. Nazwa zaburzenia pochodzi od greckiego słowa autós, co znaczy sam. Taka osoba często jest bowiem sama w swoim wewnętrznym świecie i to z tego powodu odczuwa problemy związane z funkcjonowaniem w świecie zewnętrznym. Z kolei spektrum to uporządkowany zbiór, zakres. Badania prowadzone na przestrzeni wielu lat wskazały, jak bardzo różnorodny jest autyzm. Każdy przypadek jest nieco inny i odznacza się niestandardową ścieżką rozwoju. Możemy zatem wyróżnić autyzm wysokofunkcjonujący, w którym osoby całkiem dobrze radzą sobie w codziennym życiu, jak również autyzm niskofunkcjonujący, w którym osoba wymaga stałej opieki i wsparcia i praktycznie nie ma z nią kontaktu.

Na przestrzeni lat zmieniły się także klasyfikacje autyzmu. Wiemy jednak, że zaburzenie to zawsze pojawia się w wieku dziecięcym, a pierwsze objawy (sprawdź artykuł o objawach autyzmu)można zauważyć jeszcze przed 3. rokiem życia. Zaburzenia ze spektrum autyzmu nie rozwijają się natomiast u osób dorosłych. Jeśli osoba dorosła jest autystyczna, znaczy, że zaburzenie to było obecne od wieku dziecięcego i wpływało na dalszy rozwój. Jedną z częstszych form zaburzeń ze spektrum autyzmu jest Zespół Aspergera. To właśnie autyzm wysokofunkcjonujący, w którym nie występują zaburzenia intelektualne, ale osoba doświadcza trudności w komunikacji i interakcjach społecznych.

Jaka jest różnica między autyzmem a spektrum autyzmu?

Oba te pojęcia odnoszą się do tego samego zaburzenia. Badania naukowe ukazują jednak, że autyzm to pojęcie niezwykle obszerne znaczeniowo. Autyzmem jest zespół Aspergera, w którym osoba prawidłowo funkcjonuje w codziennym życiu, jak również bardzo głębokie zaburzenia rozwoju, w których osoba nie mówi i nie ma z nią kontaktu. W związku z tym uznano, że lepszym określeniem będzie spektrum autyzmu. Symbolem jest nawet tęczowy znak nieskończoności, który ma odzwierciedlać dużą różnorodność. W praktyce, każdy przypadek jest inny, ponieważ wynika z niestandardowej ścieżki rozwoju osoby autystycznej.

Jakie są najczęstsze objawy autyzmu?

Zaburzenia ze spektrum autyzmu dają objawy w trzech obszarach, które są określane mianem triady autyzmu. Są to: komunikacja, interakcje społeczne, a także powtarzalne i stereotypowe zachowania. Należy pamiętać, że autyzm nie jest chorobą. To zaburzenie, w którym dziecko rozwija się w sposób niestandardowy, a nasilenie objawów może być bardzo różne. Oto najczęstsze objawy autyzmu:

• Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi ludźmi,
• Zaburzenia mowy lub całkowity brak komunikacji werbalnej,
• Dzieci autystyczne unikają kontaktu wzrokowego, nie patrzą na rzeczy trzymane przez rodzica,
• Dzieci nie wykazują ekspresji na widok rodziców, są obojętne na osoby w otoczeniu,
• Osoby autystyczne kierują się utartymi i sprawdzonymi wzorcami, źle znoszą zmiany,
• Dość wąski obszar zainteresowań,
• Osoby autystyczne często unikają kontaktu z innymi, preferują samotność,
• Brak poczucia humoru, trudności ze zrozumieniem metafor, przenośni, ironii,
• Zafascynowanie obiektami i obrazami, które są normalne dla innych ludzi,
• Nadwrażliwość sensoryczna na dźwięki, obrazy, zapachy, dotyk.

Podejrzewając spektrum autyzmu u dziecka warto poszerzyć wiedzę na temat objawów, które pojawiają się najwcześniej, jeszcze w wieku poniżej 3 lat. Klasyfikacje dzielą objawy autyzmu właśnie na trzy główne obszary, co znacznie ułatwia obserwację. Dostępne jest także badanie przesiewowe M CHAT R, które rodzice mogą przeprowadzić samodzielnie, aby sprawdzić ryzyko spektrum autyzmu.

Jakie są spektrum autyzmu: autyzm w klasyfikacjach ICD-11 i DSM-5

W dotychczasowej klasyfikacji ICD-10 autyzm był dzielony na kilka podkategorii: autyzm dziecięcy, autyzm atypowy (przeczytaj artykuł o autyźmie atypowym), Zespół Retta, Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne, Zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi, Zespół Aspergera, Inne całościowe zaburzenia rozwojowe oraz Całościowe zaburzenia rozwojowe nieokreślone inaczej. W klasyfikacji IDC-11 wdrożonej w lutym 2022 roku autyzm został zmieniony na spektrum autyzmu, aby nie stygmatyzować osoby pojęciem, które jest bardzo obszerne znaczeniowo.

Do spektrum autyzmu zalicza się obecnie siedem podkategorii, które zależą od stopnia zaburzenia rozwoju intelektualnego oraz stopniem upośledzenia języka. Z kolei w klasyfikacji DSM-5 proponowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne wciąż możemy wyróżnić poszczególne jednostki nozologiczne: zaburzenia autystyczne, zespół Aspergera, dziecięce zaburzenia dezintegracyjne i całościowe zaburzenia rozwoju. Ponadto, w DSM-V pojawia się podział na trzy kategorie L1, L2, L3 w zależności od stopnia nasilenia objawów i wymaganej opieki.

Czym jest zespół Aspergera?

Zespół Aspergera jest określany autyzmem wysokofunkcjonującym. Jest to całościowe zaburzenie rozwoju charakteryzujące się zaburzonym rozwojem motorycznym i społecznym, przy jednoczesnym braku zaburzeń mowy i procesów poznawczych. Iloraz inteligencji u osób z zespołem Aspergera zazwyczaj mieści się w normie, a w przypadku niektórych jednostek jest on bardzo wysoki. Aktualnie, zespół Aspergera zalicza się do zaburzeń ze spektrum autyzmu. Takie osoby bardzo dobrze funkcjonują w codziennym świecie, nierzadko pełniąc bardzo odpowiedzialne funkcje. Osoby z zespołem Aspergera doświadczają jednak wielu trudności w sferze kontaktów i interakcji społecznych. Objawami mogą być nietrwałe relacje, brak empatii, trudności z okazywaniem uczuć.

W jaki sposób diagnozowane jest spektrum autyzmu?

Badania przeprowadzane przez ostatnie 20 lat pozwoliły znacznie udoskonalić procesy diagnostyczne. Wiemy dziś, jak trudno jest diagnozować autyzm wysokofunkcjonujący, a także, że autyzm u dziewczynek znacznie różni się od autyzmu chłopców. W przeszłości z tego powodu mogło dochodzić do wielu błędnych diagnoz, czego dowodzi fakt, że do specjalistów coraz częściej zgłaszają się osoby dorosłe, u których udaje się zdiagnozować spektrum autyzmu, pomimo, że w wieku dziecięcym diagnoza była inna, a zatem błędna.

Dużym udogodnieniem dla współczesnych diagnostów jest tzw. złoty standard w diagnostyce autyzmu. ADOS-2 to specjalna procedura obserwacyjna, która pozwala obserwować dziecko na wielu obszarach funkcjonowania i dokładniej wychwytywać zachowania, które pozwalają zdiagnozować jedno z zaburzeń ze spektrum autyzmu. W procesie diagnostycznym zazwyczaj bierze udział kilku specjalistów, a mianowicie: psychiatra dziecięcy, pedagog, psycholog oraz logopeda. Jeśli u dziecka poniżej 3 roku życia pojawiają się obawy i objawy i trudności typowe dla spektrum zaburzeń autystycznych, wówczas warto udać się do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej.

Czy istnieje możliwość leczenia autyzmu?

Nie, ponieważ autyzm nie jest chorobą. To zaburzenie, w którym osoba rozwija się w sposób niestandardowy. To właśnie od indywidualnej ścieżki rozwoju w dużej mierze zależy to, jak funkcjonować będzie taka osoba w dorosłym życiu. Istnieją jednak terapie, które pozwalają wykształcić mechanizmy potrzebne do skuteczniejszego radzenia sobie w codziennych sytuacjach. Niestety nie zawsze taka terapia daje gwarancje efektów. Zwłaszcza w przypadku autyzmu głębokiego, gdzie nie rozwija się mowa i komunikacja, możliwości są mocno ograniczone. Warto jednak mieć na uwadze, że wczesna diagnoza autyzmu pozwala szybciej wdrożyć potrzebne terapie. Także w przypadku osób dorosłych mogą one przyczynić się do poprawienia jakości życia.

Czy spektrum autyzmu występuje u dorosłych?

Autyzm to zaburzenie, które pojawia się w wieku dziecięcym, a objawy są widoczne jeszcze przed ukończeniem 3 roku życia. Nie ma możliwości, aby autyzm wystąpił dopiero u osoby dorosłem. Zdarzają się jednak sytuacje, że dzieci z autyzmem wysokofunkcjonującym radzą sobie na tyle dobrze, że ich rodzice nie widzą powodów, dla których należałoby się udać do poradni. Zwłaszcza, że takie dzieci mogą być odbierane jako introwertyczne. Jednak autyzm jest i codziennie sprawia pewne trudności, a osoba dorosła może w końcu poczuć potrzebę zdiagnozowania takich problemów. W ten sposób autyzm może być zdiagnozowany u osoby dorosłej. Co więcej, czasami spektrum autyzmu diagnozuje się u osób, u których diagnoza w wieku dziecięcym nie stwierdzała zaburzenia. To kolejny dowód na to, że testy (przeczytaj o testach na autyzm) stosowane w przeszłości były bardzo zawodne.